1/30:kasya ayam enaḥ vidhīyate |
2/30:etadaḥ prāpnoti |
3/30:idamaḥ api tu iṣyate |
4/30:tat idamaḥ grahaṇam kartavyam |
5/30:na kartavyam |
6/30:prakṛtam anuvartate |
7/30:kva prakṛtam |
8/30:idamaḥ anvādeśe aś anudāttaḥ tṛtīyādau iti |
9/30:yadi tat anuvartate etadaḥ tratasoḥ tratasau ca anudāttau iti idamaḥ ca iti idamaḥ api prāpnoti |
10/30:na eṣaḥ doṣaḥ |
11/30:sambandham anuvartiṣyate |
12/30:idamaḥ anvādeśe aś anudāttaḥ tṛtīyādau |
13/30:etadaḥ tratasoḥ tratasau ca anudāttau idamaḥ anvādeśe aś anudāttaḥ tṛtīyādau aś bhavati |
14/30:tataḥ dvitīyāṭaussu enaḥ idamaḥ etadaḥ ca |
15/30:tṛtīyādau iti nivṛttam |
16/30:atha vā maṇḍūkagatayaḥ adhikārāḥ |
17/30:tat yathā maṇḍūkāḥ utplutya utplutya gacchanti tadvat adhikārāḥ |
18/30:atha vā ekayogaḥ kariṣyate |
19/30:idamaḥ anvādeśe aś anudāttaḥ tṛtīyādau iti etadaḥ tratasoḥ tratasau ca anudāttau |
20/30:tataḥ dvitīyāṭaussu enaḥ idamaḥ etadaḥ ca |
21/30:atha vā ubhayam nivṛttam |
22/30:tat apekṣiṣyāmahe |
23/30:enat iti napuṃsakaikavacane |*
24/30:enat iti napuṃsakaikavacanekartavyam |
25/30:kuṇḍam ānaya prakṣālaya enat parivartaya enat |
26/30:yadi enat kriyate enaḥ na kartavyaḥ |
27/30:kā rūpasiddhiḥ : atho enam atho ene atho enān iti ṭyadādyatvena siddham |
28/30:yadi evam enaśritakaḥ na sidhyati |
29/30:enacchritakaḥ iti pāpnoti |
30/30:yathālakṣaṇam aprayukte |

anvādeśe 'nudāttaḥ iti vartate. dvitīyā ṭā osityeteṣu parata idam etadoranvādeśaviṣayayoḥ enaśabda ādeśo ādeśo bhavati anudāttaḥ. idamo maṇḍūkaplutinyāyena anuvṛttiḥ. imaṃ chātraṃ chando 'dhyāpaya, atho enaṃ vyākaraṇamadhyāpaya. anena chātreṇa rātriradhītā, atho enenāharapyadhītam. anayośchātrayoḥ śobhanaṃ śīlam, atho enayoḥ prabhūtaṃ svam. etadaḥ khalvapi etaṃ chātraṃ chanto 'dhyāpaya, atho enaṃ vyākaraṇamapyadhyāpaya. etena chātrena rātriradhītā, atho enenāharapyadhītam. etayoś chātrayoḥ śobhanaṃ śīlam, atho enayoḥ prabhūtaṃ svam. enaditi napuṃsakaikavacane vaktavyam. prakṣālayainat. parivartayainat. iha kasmān na bhavati, ayaṃ daṇḍo harānena, etamātaṃ ṅitaṃ vidyātiti? yatra kiñcid vidhāya vākyāntareṇa punaranyadupadiśyate so 'nvādeśaḥ. iha tu vastunirdeśamātraṃ kṛtvā ekam eva vidhānam.

dvitīyāṭāossvenaḥ 2.4.34 anvādeśe 'nudāttaḥ iti vartate. dvitīyā ṭā osityeteṣu parata idam etadoranvādeśaviṣayayoḥ enaśabda ādeśo ādeśo bhavati anudāttaḥ. idamo maṇḍūkaplutinyāyena anuvṛttiḥ. imaṃ chātraṃ chando 'dhyāpaya, atho enaṃ vyākaraṇamadhyāpaya. anena chātreṇa rātriradhītā, atho enenāharapyadhītam. anayośchātrayoḥ śobhanaṃ śīlam, atho enayoḥ prabhūtaṃ svam. etadaḥ khalvapi etaṃ chātraṃ chanto 'dhyāpaya, atho enaṃ vyākaraṇamapyadhyāpaya. etena chātrena rātriradhītā, atho enenāharapyadhītam. etayoś chātrayoḥ śobhanaṃ śīlam, atho enayoḥ prabhūtaṃ svam. enaditi napuṃsakaikavacane vaktavyam. prakṣālayainat. parivartayainat. iha kasmān na bhavati, ayaṃ daṇḍo harānena, etamātaṃ ṅitaṃ vidyātiti? yatra kiñcid vidhāya vākyāntareṇa punaranyadupadiśyate so 'nvādeśaḥ. iha tu vastunirdeśamātraṃ kṛtvā ekam eva vidhānam.

dvidīyāṭaussvena. , 2.4.34 "idametadoḥ" ityādi. nanu cānantaratvādetada evātrānuvṛttiḥ prāpnoti, nedamaḥ; vyavahitatvādityata āha-- "maṇ()ḍūkaplutinyāyena" ityādi. "ekamevedaṃ vidhānam" iti. ayaṃ daṇḍa ityanena daṇḍasya sattopalakṣaṇamātraṃ kṛtvā "harānena" ityanenaiva haraṇakriyāṃ prati daṇḍasya karaṇabhāvo nirdiśyata ityekaṃ vidhānam. "etamātaṃ ṅitaṃ vidyāt" ityatrāpi "īṣadarthe kriyāyoge maryādābhividhau ca yaḥ" (ma.bhā.1.71) itīṣadādyarthasyākārasya nirdeśāmātraṃ kṛtvā "etamātaṃ ṅitaṃ vidyāt" ityanena vedanakriyāṃ pratyākāramātrasya karmabhāva eva vidhīyata ityekameva vidhānam॥

idametadoranvādeśe. kiñcitkāryaṃ vidhātumupāttasya kāryāntaraṃ vidhātuṃ punarupādānamanvādeśaḥ. yathā - anena vyākaraṇamadhīta menaṃ chando'dhyāpayeti. anayoḥ pavitraṃ kulamenayoḥ prabhūtaṃ svāmiti.. enam. enau. enān. enena. enayoḥ. enayoḥ.. rājā..

dvitīyāṭaussvenaḥ 282, 2.4.34 idametadoranvādeśe. kiñcitkāryaṃ vidhātumupāttasya kāryāntaraṃ vidhātuṃ punarupādānamanvādeśaḥ. yathā - anena vyākaraṇamadhīta menaṃ chando'dhyāpayeti. anayoḥ pavitraṃ kulamenayoḥ prabhūtaṃ svāmiti॥ enam. enau. enān. enena. enayoḥ. enayoḥ॥ rājā॥

dvitīyāṭaussvenaḥ. dvitīyā ca ṭāśca ośca dvitīyāṭausaḥ, teṣviti dvandvaḥ. `idamo'nvādeśe' ityata `idama' iti, `anvādeśe' iti cānuvartate. `etadastratasoḥ' ityata `etada' iti ca. tadāha–dvitīyāyāmityādinā. `anāvādeśa' śabdaṃ vyācaṣṭe- kiñciditi. vidhātumiti. apūrvaṃ bodhayitumityarthaḥ. anvādeśamudāhmatya darśayati - yatheti. udāharaṇapradarśane yathāśabda. `īṣadarthe kriyāyoge maryādābhividhau ca yaḥ. etamātaṃ ṅitaṃ vidyādvākyasmaraṇayoraṅit' ityatra tu enādeśo na, pūrvārdhasya yacchabdayogenānuvādatvāt. kiñcit kāryaṃ vidhātumupāttasya ityatra ca pūrvavākye yathākathaṃcittadupādānaṃ vivakṣitaṃ, na tvidamaivetyāgraha iti bhāṣye spaṣṭam. iti māntāḥ. atha ṇakārāntāḥ. gaṇayatervijiti. `gaṇa saṅkhyāne' iti curādiradantaḥ. tataḥ supūrvātsvārthe ṇic. allopasya sthānivattvānnopadhāvṛddhiḥ. tasmādvic, `anyebhyo'pi dṛśyate' iti vacanāṇṇilopaḥ, apṛktalopaḥ, tataḥ subutpattiḥ, halṅyādinā sulopaḥ. sugaṇ iti rūpam. sugaṇau, sugaṇa ityādyavikṛtameva. supi `ṅṇoḥ kukṭukśarī'ti ṭugvikalpaḥ. `cayo dvitīyāḥ' iti ṭasya ṭha ityabhipretyāha–sugaṇṭhsu iti. dvitīyā.ñabhāve rūpamāha–sugaṇṭsu iti. ṭugabhāve rūpamāha–sugaṇsu iti. sugāṇiti. gaṇadhātoradantāṇṇic, allopaḥ. tasya sthānivattvānnopadhāvṛddhiḥ. tasmātkvip, ṇilopaḥ apṛktalopaḥ. `anunāsikasya kvijhalo'riti dīrghaḥ. sugāṇiti rūpam. sugāṇau sugāṇa ityādi. naca dīrghe kartavye ṇilopā'llopayoḥ sthānivattvaṃ śaṅkyaṃ, dīrghavidhau tanniṣedhāt , kvau vidhiṃ prati tanniṣedhācca. iti āntāḥ. atha nāntāḥ. rājanśabde viśeṣamāha–paratvāditi. halṅyādilopāpekṣayā paratvātpūrvameva `sarvanāmasthāne cā'saṃbuddhau' iti dīrghaḥ. tato halṅyādilopa ityarthaḥ. naca `vipratiṣedhe yadbādhitaṃ tadvādhitameve'ti nyāyātkathamiha halṅyādilopa iti vācyaṃ, `punaḥ prasaṅgavijñānātsiddha'miti. vipratiṣedhe yadvādhitaṃ'mityasyā'sārvatrikatvāditi bhāvaḥ. nalopa iti. `na lopaḥ prātipadikāntāsye'ti nakārasya lopa ityarthaḥ.

idamo'nvādeśe'śanudāttastṛtīyādau , 2.4.34 idamo'nvādeśe. "anvādeśe aśa" iticchedaḥ. anvādeśe idamo'ś syāttṛtīyādivibhaktau, sa cānudātta iti spaṣṭo'rthaḥ. "āśāste yaṃ yajamāno'sau. āyurāśāste" iti prastutya "tadasmai devā rādhantā"mityudāharaṇam. tat āyurādi asme yajamānāya devāḥ sādhayantvityarthaḥ. atra asmai ityādaharaṇam. ida-smai iti sthite prakṛteraśādeśe anudātte sati "anudāttau suppitau" iti smai ityaikāro'nudāttaḥ. tathāca asmai iti sarvānudāttaḥ. evamābhyāmityādāvapi halādāvudāharaṇam. dvitīyādāvaci ṭausorenādeśasya viśiṣṭa vidhānāt. nanu anudāttatvamevātra vidhīyatāṃ na tvaśādeśo'pi. tyadādyatve hali lope ca asmai, ābhyāmityādirūpasyā.ñanvādeśe'pi siddherata āha-a()ācanaṃ sākackārthamiti. "imakābhyāṃ rātrāvadhītamābhyāmaharapyadhīta" mityatrānvādeśe imakābhyāmiti na bhavati. atra a a iti praśliṣṭanirdeśādanekāltvātsarvādeśatvasiddheḥ śitkaraṇaṃ na kartavyamiti bhāṣye spaṣṭam.

dvitīyāṭaussu. `idamo'nvādeśe'ityataḥ `idama'ityanuvartate, `anvādeśa'iti ca. `etadastrataso'rityata `etada'ityapi, tadāha–idametadorenādeśa ityādi. `anudātta'ityanuvartanādenādeśo'nudātta iti jñeyaḥ. kārya vidhātumiti. apūrvaṃ bodhayitumityarthaḥ. īṣadarthekriyāyoge maryādāṅividhau ca yaḥ. etamātaṃ `ṅitaṃ vidyā'dityatra tu īṣadarthādayo na vidhīyante kiṃtvanūdyate iti na tatrainādeśaḥ. etena `naktaṃ bhīrurayaṃ tvameva tadimaṃ rādhe gṛhaṃ prāpaye'tyapi vyākhyātam. bhīrutvasyā'nuvādyakatvena vivakṣitatvāt.iti māntāḥ. sudāṇiti. kvip. na ca `anunāsikasya kvī'ti dīrghe kartavye allopaṇilopayoḥ–sthānivadbhāvaḥ śaṅkyaḥ, dīrghavidhau tanniṣedhāt. kvau vidhiṃ prati niṣedhācca. iti ṇāntāḥ.

dvitīyāṭaussvenaḥ 311, 2.4.34 dvitīyāṭaussu. "idamo'nvādeśe"ityataḥ "idama"ityanuvartate, "anvādeśa"iti ca. "etadastrataso"rityata "etada"ityapi, tadāha--idametadorenādeśa ityādi. "anudātta"ityanuvartanādenādeśo'nudātta iti jñeyaḥ. kārya vidhātumiti. apūrvaṃ bodhayitumityarthaḥ. īṣadarthekriyāyoge maryādāṅividhau ca yaḥ. etamātaṃ "ṅitaṃ vidyā"dityatra tu īṣadarthādayo na vidhīyante kiṃtvanūdyate iti na tatrainādeśaḥ. etena "naktaṃ bhīrurayaṃ tvameva tadimaṃ rādhe gṛhaṃ prāpaye"tyapi vyākhyātam. bhīrutvasyā'nuvādyakatvena vivakṣitatvāt.iti māntāḥ. sudāṇiti. kvip. na ca "anunāsikasya kvī"ti dīrghe kartavye allopaṇilopayoḥ--sthānivadbhāvaḥ śaṅkyaḥ, dīrghavidhau tanniṣedhāt. kvau vidhiṃ prati niṣedhācca. iti ṇāntāḥ.