Kāśikāvṛttī1:
kartṛkarmaṇoḥ kṛti 2-3-65 iti nityaṃ ṣaṣthī prāptā kartari vikalpyate.
kṛtyānāṃ
See More
kartṛkarmaṇoḥ kṛti 2-3-65 iti nityaṃ ṣaṣthī prāptā kartari vikalpyate.
kṛtyānāṃ prayoge kartari vā ṣaṣṭhī vibhaktir bhavati, na karmaṇi. bhavatā kaṭaḥ kartavyaḥ,
bhavataḥ kaṭaḥ kartavyaḥ. kartari iti kim? geyo māṇavakaḥ sāmnām. ubhayaprāptau kṛtye
ṣaṣṭhyāḥ pratiṣedho vaktavyaḥ. kraṣṭavyā grāmaṃ śākhā devadattena. netavyā grāmamajā
devadattena.
Kāśikāvṛttī2:
kṛtyānāṃ kartari vā 2.3.71 kartṛkarmaṇoḥ kṛti 2.3.65 iti nityaṃ ṣaṣthī prāptā k
See More
kṛtyānāṃ kartari vā 2.3.71 kartṛkarmaṇoḥ kṛti 2.3.65 iti nityaṃ ṣaṣthī prāptā kartari vikalpyate. kṛtyānāṃ prayoge kartari vā ṣaṣṭhī vibhaktir bhavati, na karmaṇi. bhavatā kaṭaḥ kartavyaḥ, bhavataḥ kaṭaḥ kartavyaḥ. kartari iti kim? geyo māṇavakaḥ sāmnām. ubhayaprāptau kṛtye ṣaṣṭhyāḥ pratiṣedho vaktavyaḥ. kraṣṭavyā grāmaṃ śākhā devadattena. netavyā grāmamajā devadattena.
Nyāsa2:
kṛtyānāṃ katrtari vā. , 2.3.71 "geyo māṇavakaḥ sāmnāmiti. "bhavyageya&
See More
kṛtyānāṃ katrtari vā. , 2.3.71 "geyo māṇavakaḥ sāmnāmiti. "bhavyageya" 3.4.68 ityādinā katrtari geyaśabdo vyutpāditaḥ. gāyatīti geyaḥ sāmnāmiti karmaṇi ṣaṣṭhī nityameva bhavati. "vaktavyaḥ" iti. vyākhyeya ityarthaḥ. tatredaṃ vyākhyānam-- "na lokāvyayaniṣṭhā" 2.3.69 ityatra neti yogavibhāgaḥ katrtavyaḥ, tenobhayaprāptau kṛtye ṣaṣṭha()āpratiṣedho bhaviṣyati. tena kraṣṭavyā śākhā grāmaṃ devadatteneti. kṛṣeḥ "anudāttasya cardupadhasyāntarasyām" 6.1.58 ityamāgamo bhavati. devadatte katrtari ṣaṣṭhī mā bhūditi. evamubhayaprāptau kṛtye ṣaṣṭhyāḥ pratiṣedho vaktavya ityuktam. karmaṇi tu śākhāyāṃ kṛtyenābhihitvādeva ṣaṣṭhī na bhaviṣyati. grāmyasyāpradhānatvādeva yathaiva hi kṛtyāḥ pradhāne karmaṇi bhavanti nāpradhāne tathā ṣaṣṭha()pi. na ceha grāmaḥ pradhānaṃ karma, kiṃ tarhi? śākheti॥
Bālamanoramā1:
kṛtyānām. śeṣapūraṇena sūtraṃ vyācaṣṭe–ṣaṣṭhī vā syāditi. `kṛtyā';
ityadhik Sū #621
See More
kṛtyānām. śeṣapūraṇena sūtraṃ vyācaṣṭe–ṣaṣṭhī vā syāditi. `kṛtyā'
ityadhikṛtya vihitāḥ katipayakṛtpratyayaviśeṣāḥ, tadyoge kartari ṣaṣṭhī vā
syādityarthaḥ. kartṛkarmaṇoḥ' iti nityaṃ prāpte vikalpo'yam. mayā mama vā sevyo
haririti. `ṣevṛ sevāyām' `ṛhaloṇrya'diti karmaṇi ṇyatpratyayaḥ.
asmacchabdārthasya karturanabhihitatvātṣaṣṭhīṃtṛtīye. geya iti. nanviha sāmnaḥ
karmatvasya `aco ya'diti yatpratyayābhihitatvātkathaṃ ṣaṣṭhīprasaktirityata āha–
bhavyeti. nanu `netavyā vrajaṃ gāvaḥ kṛṣṇene'tyatra kṛtyasaṃjñakatavyapratyayayogāt
`ubhayaprāptau' iti bādhitvā kṛṣṇātṣaṣṭhīvikalpaḥ syāt, vrajrāttu
`kartṛkarmaṇoḥ kṛtī'ti nityaṃ syādityata āha-atra yogo vibhajyata iti. vibhāgaprakāraṃ
darśayati–kṛtyānāmiti. anuvartata iti. tathāca kṛtyayoge kartṛkarmaṇorubhayoḥ prasaktā
ṣaṣṭhī netyarthaḥ phalati. netavyā vrajamiti. `guṇakarmaṇi veṣyate' iti
vrajādvikalpastu na bhavati, netā a\ufffdāsya ruāughnasya ruāughnaṃ veti
ubhayaprāptirahite kṛtyavyatirekte caritārthasya `dogdhavyā gāḥ payaḥ
kṛṣṇene'tyādau guṇakarmaṇa uktatvena pradhānakarmaṇi caritārthenāna#ena paratvādbādhāt.
tataḥ kartari veti. `kṛtyānā'miti sūtrapraṇayanānantaraṃ kartari veti
pṛthakpreṇatavyamityarthaḥ. ukto'rtha iti. `kṛtyānā'mityanuvarttya kṛtyayoge
kartari ṣaṣṭhī vā syāditi vyākhyeyamityarthaḥ. ukto'rtha iti.
`kṛtyānā'mityanuvarttya kṛtyayoge kartari ṣaṣṭhī vā syāditi
vyākhyeyamityarthaḥ. anubhayaprāptiviṣaye `mayā mama vā sevyo
hari'rityādāvidamavatiṣṭhate.
Bālamanoramā2:
kṛtyānāṃ kartari vā 621, 2.3.71 kṛtyānām. śeṣapūraṇena sūtraṃ vyācaṣṭe--ṣaṣṭhī v
See More
kṛtyānāṃ kartari vā 621, 2.3.71 kṛtyānām. śeṣapūraṇena sūtraṃ vyācaṣṭe--ṣaṣṭhī vā syāditi. "kṛtyā" ityadhikṛtya vihitāḥ katipayakṛtpratyayaviśeṣāḥ, tadyoge kartari ṣaṣṭhī vā syādityarthaḥ. kartṛkarmaṇoḥ" iti nityaṃ prāpte vikalpo'yam. mayā mama vā sevyo haririti. "ṣevṛ sevāyām" "ṛhaloṇrya"diti karmaṇi ṇyatpratyayaḥ. asmacchabdārthasya karturanabhihitatvātṣaṣṭhīṃtṛtīye. geya iti. nanviha sāmnaḥ karmatvasya "aco ya"diti yatpratyayābhihitatvātkathaṃ ṣaṣṭhīprasaktirityata āha--bhavyeti. nanu "netavyā vrajaṃ gāvaḥ kṛṣṇene"tyatra kṛtyasaṃjñakatavyapratyayayogāt "ubhayaprāptau" iti bādhitvā kṛṣṇātṣaṣṭhīvikalpaḥ syāt, vrajrāttu "kartṛkarmaṇoḥ kṛtī"ti nityaṃ syādityata āha-atra yogo vibhajyata iti. vibhāgaprakāraṃ darśayati--kṛtyānāmiti. anuvartata iti. tathāca kṛtyayoge kartṛkarmaṇorubhayoḥ prasaktā ṣaṣṭhī netyarthaḥ phalati. netavyā vrajamiti. "guṇakarmaṇi veṣyate" iti vrajādvikalpastu na bhavati, netā a()āsya ruāughnasya ruāughnaṃ veti ubhayaprāptirahite kṛtyavyatirekte caritārthasya "dogdhavyā gāḥ payaḥ kṛṣṇene"tyādau guṇakarmaṇa uktatvena pradhānakarmaṇi caritārthenāna#ena paratvādbādhāt. tataḥ kartari veti. "kṛtyānā"miti sūtrapraṇayanānantaraṃ kartari veti pṛthakpreṇatavyamityarthaḥ. ukto'rtha iti. "kṛtyānā"mityanuvarttya kṛtyayoge kartari ṣaṣṭhī vā syāditi vyākhyeyamityarthaḥ. ukto'rtha iti. "kṛtyānā"mityanuvarttya kṛtyayoge kartari ṣaṣṭhī vā syāditi vyākhyeyamityarthaḥ. anubhayaprāptiviṣaye "mayā mama vā sevyo hari"rityādāvidamavatiṣṭhate.
Tattvabodhinī1:
kṛtyānām. `kartṛkarmaṇoḥ' iti nitye prāpte vibhāṣeyam. sevya iti. `ṣevṛ
se Sū #553
See More
kṛtyānām. `kartṛkarmaṇoḥ' iti nitye prāpte vibhāṣeyam. sevya iti. `ṣevṛ
sevāyām' , ṛhaloḥ–' iti karmaṇi niṣedhārthamidam. `guṇakarmaṇi veṣyate ' iti
tūbhayaprāptirahitasthale netā'\ufffdārasyetyādau caritārthamiti dik. tulyārtheḥ.
śeṣaṣaṣṭha\ufffdāṃ prāptāyāṃ vikalpena tṛtīyā anena vidhīyate, tayā mukte
ṣaṣṭha\ufffdeva bhavettadāha—pakṣe ṣaṣṭhīti. bahuvacananirdeśādeva paryāyagrahaṇe
siddhe`tulyārthaiḥ' ityarthagrahaṇaṃ padāntaranairapekṣyeṇa ye tulyārthāsteṣāṃ
grahaṇārthaṃ, tena gauravi gavaya ityādau netyāhuḥ. kathaṃ tarhi `tulāṃ yadārohati
dantavāsasā' iti kālidāsaḥ, `sphuṭopamaṃ bhūtisitena śambhunā' iti māghaśca?. ucyate–
`sahayukte'pradhāne' iti tṛtīyā. na cātra sahaśabdayogo neti śaṅkyam, vināpi tadyogaṃ
tṛtīyetyabhyupagamāt. veti vartamāne'nyatarasyāṅgrahaṇamuttarasūtre cakāreṇa
svasyānukarṣaṇārtham. anyathā hi tṛtīyaivānukṛṣyeta, saṃnihitatvāt.
Tattvabodhinī2:
kṛtyānāṃ kartarivā 553, 2.3.71 kṛtyānām. "kartṛkarmaṇoḥ" iti nitye prā
See More
kṛtyānāṃ kartarivā 553, 2.3.71 kṛtyānām. "kartṛkarmaṇoḥ" iti nitye prāpte vibhāṣeyam. sevya iti. "ṣevṛ sevāyām" , ṛhaloḥ--" iti karmaṇi niṣedhārthamidam. "guṇakarmaṇi veṣyate " iti tūbhayaprāptirahitasthale netā'()ārasyetyādau caritārthamiti dik. tulyārtheḥ. śeṣaṣaṣṭha()āṃ prāptāyāṃ vikalpena tṛtīyā anena vidhīyate, tayā mukte ṣaṣṭha()eva bhavettadāha---pakṣe ṣaṣṭhīti. bahuvacananirdeśādeva paryāyagrahaṇe siddhe"tulyārthaiḥ" ityarthagrahaṇaṃ padāntaranairapekṣyeṇa ye tulyārthāsteṣāṃ grahaṇārthaṃ, tena gauravi gavaya ityādau netyāhuḥ. kathaṃ tarhi "tulāṃ yadārohati dantavāsasā" iti kālidāsaḥ, "sphuṭopamaṃ bhūtisitena śambhunā" iti māghaśca(). ucyate--"sahayukte'pradhāne" iti tṛtīyā. na cātra sahaśabdayogo neti śaṅkyam, vināpi tadyogaṃ tṛtīyetyabhyupagamāt. veti vartamāne'nyatarasyāṅgrahaṇamuttarasūtre cakāreṇa svasyānukarṣaṇārtham. anyathā hi tṛtīyaivānukṛṣyeta, saṃnihitatvāt.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents