1/13:aprāṇiṣu iti ucyate |
2/13:tatra idam na sidhyati : na tvā śvānam manye , na tvā śune manye iti |
3/13:evam tarhi yogavibhāgaḥ kariṣyate |
4/13:manyakarmaṇi anādare vibhāṣā |
5/13:tataḥ aprāṇiṣu |
6/13:aprāṇiṣu ca vibhāṣā iti |
7/13:iha api tarhi prāpnoti : na tvā kākam manye , na tvā śukam manye iti |
8/13:yat etat aprāṇiṣu iti etat anāvādiṣu iti vakṣyāmi |
9/13:ime ca nāvādayaḥ bhaviṣyanti |
10/13:na tvā nāvam manye yāvat tīrṇam na nāvyam |
11/13:na tvā annam manye yāvat bhuktam na śrāddham |
12/13:atra yeṣu prāṇiṣu na iṣyate te nāvādayaḥ bhaviṣyanti |
13/13:manyakarmaṇi prakṛṣyakutsitagrahaṇam | manyakarmaṇi prakṛṣyakutsitagrahaṇam kartavyam iha mā bhūt : tvām tṛṇam manye iti |*

manyateḥ karmaṇi manyakarmaṇi. manyakarmaṇi prāṇivarjite vibhāṣā caturthī vibhaktir bhavati anādare gamyamāne. anādarastiraskāraḥ. na tvā tṛṇaṃ manye, na tvā tṛṇāya manye. na tvā busaṃ manye, na tvā busāya manye. manyatigrahaṇaṃ kim? na tvā tṛṇaṃ cintayāmi. vikaraṇanirdeśaḥ kim arthaḥ? na tvā tṛṇaṃ manve. anādare iti kim? aśmānaṃ dṛṣadaṃ manye manye kaṣṭhamulūkhalam. andhāyāstaṃ sutaṃ manye yasya mātā na paśyati. aprāniṣu iti kim? na tvā śṛgālaṃ manye. yadetadaprāṇiṣviti tadanāvādiṣviti vaktavyam. vyavasthitavibhāṣā ca jñeyā. na tvā nāvaṃ manye yāvaduttīrṇaṃ na nāvyam. na tvā 'nnaṃ manye yāvan na bhuktaṃ śrāddham. prāṇiṣu tūbhayam. na tvā kākaṃ manye. na tvā śṛgālaṃ manye. iha caturthī dvitīyā ca bhavataḥ na tvā śvānaṃ manye, na tvā śune manye. yuṣmadaḥ kasmān na bhavati caturthī, etadapi hi manyateḥ karma? vyavasthitavibhāṣāvijñānādeva na bhavati.

manyakarmaṇyanādare vibhāṣā 'prāṇiṣu 2.3.17 manyateḥ karmaṇi manyakarmaṇi. manyakarmaṇi prāṇivarjite vibhāṣā caturthī vibhaktir bhavati anādare gamyamāne. anādarastiraskāraḥ. na tvā tṛṇaṃ manye, na tvā tṛṇāya manye. na tvā busaṃ manye, na tvā busāya manye. manyatigrahaṇaṃ kim? na tvā tṛṇaṃ cintayāmi. vikaraṇanirdeśaḥ kim arthaḥ? na tvā tṛṇaṃ manve. anādare iti kim? aśmānaṃ dṛṣadaṃ manye manye kaṣṭhamulūkhalam. andhāyāstaṃ sutaṃ manye yasya mātā na paśyati. aprāniṣu iti kim? na tvā śṛgālaṃ manye. yadetadaprāṇiṣviti tadanāvādiṣviti vaktavyam. vyavasthitavibhāṣā ca jñeyā. na tvā nāvaṃ manye yāvaduttīrṇaṃ na nāvyam. na tvā 'nnaṃ manye yāvan na bhuktaṃ śrāddham. prāṇiṣu tūbhayam. na tvā kākaṃ manye. na tvā śṛgālaṃ manye. iha caturthī dvitīyā ca bhavataḥ na tvā śvānaṃ manye, na tvā śune manye. yuṣmadaḥ kasmān na bhavati caturthī, etadapi hi manyateḥ karma? vyavasthitavibhāṣāvijñānādeva na bhavati.

manyakarmaṇyanādare vibhāṣā'prāṇiṣu. , 2.3.17 "anādarastiraskāraḥ" iti. atraivānādaraśabdasya rūḍhatvāt. tiraskāraḥ = paribhavaḥ, avajñānamityarthaḥ. " na tvā tṛṇāya manye" iti. tṛṇādapi nikṛṣṭataraṃ tvāmahaṃ ityarthaḥ. " vikaraṇanirdeśaḥ kimarthaḥ" iti. "manikarmaṇi" iti kasmānnoktam? eva hi laghu sūtraṃ bhavatīti? "mana jñāne" (dhā.pā.1176) ityasya daivādikasya grahaṇaṃ yathā syāt, "manu bodhane" (dhā.pā.1471) ityasya tānādikasya grahaṇaṃ mā bhūdityevamartho vikaraṇanirdeśa iti darśayitumāha- "na tvāṃ tṛṇaṃ manve" iti. "aśmānaṃ dṛṣadaṃ manye" ityādau yathāvyavasthitasya vastunaḥ svarūpamāviṣkriyata ityatrānādaro na gamyate. "yedatadaprāṇiṣviti tadanāvādiṣviti vaktavyam" iti. aprāṇigrahaṇapanīyanāvādigrahaṇaṃ katrtavyamityarthaḥ. yathānyāse hi na tvā nāvaṃ manya ityatra caturthī syāt. na tvā śune manya ityatra caturthī na syādityabhiprāyaḥ॥

manyakarmaṇi. `aprāṇiṣvi'ti cchedaḥ. `mana jñāne' divādiḥ, śyanvikaraṇaḥ, `manu avabodhane' tanādirivikaraṇaḥ. tatra manyeti śyanā nirdeśāddaivādikasya grahaṇamityāha- manyateriti. karmaṇīti. ato dvitīyāṃ bādhitvā pakṣe caturthīti sūcitam. tiraskāre iti. `anādāre' ityasya vyākhyānametat. `anādaraḥ paribhavaḥ parībhāvastiraskriyā' ityamaraḥ. na tvāṃ tṛṇamiti. he devadatta tvāṃ tṛṇatvenāpi na manye ityarthaḥ. nañupādānādayamartho labhyate. tṛṇādpayadhamatvapratītestiraskārātiśayaḥ phalitaḥ. `tṛṇaṃ tvāṃ manye tṛṇāya ve'tyuktau tu tṛṇasāmyameva pratīyeta. na tu tato'pyapakṛṣṭatvam. etadevābhipretya bhāṣye'pi nañupāttaḥ. na ca manyakarmatvā'viśeṣāttvamiti yuṣmacchabdādapi caturthī śaṅkyā, anādaradyotake karmaṇītyarthasya vivakṣitatvāt. tṛṇameva hratrānādaradyotakaṃ, na tu yuṣmadarthaḥ. śyaneti. tānādikamanudhātukarmaṇi dvitīyaiva, natu pakṣe caturthīti bhāvaḥ. na tvāṃ tṛṇaṃ manve iti. manudhātoruvikaraṇasya laḍuttamapuruṣaikavacanam. nanu `na tvāṃ nāvamannaṃ manye' ityatrāpi caturthīvikalpaḥ syādityativyāptiḥ, `na tvāṃ śune manye' ityādau tu prāṇitvāccaturthīvikalpo na syādityavyāptiḥ , karmaṇaḥ prāṇitvādityata āha– aprāṇiṣvityapanīyeti. na tvāṃ nāvaṃ manye iti. jīrṇāṃ nāvaṃ prati vākyametat. na tvāmannaṃ manye ityapyudāhāryam. kutsitamannaṃ prati vākyametat. ubhayatrāpyaprāṇitve'pi na caturthīvikalpaḥ, kiṃtu dvitīyaiveti bhāvaḥ. na tvāṃ śune manye iti. he devadatta. tvāṃ \ufffdātvenāpi na manye ityarthaḥ. na tvāṃ kākaṃ manye, na tvāṃ śukaṃ manye, na tvāṃ sṛgālaṃ manye ityapyudāhāryam. eṣu prāṇitve'pi na caturthīvikalpa iti bhāvaḥ.

manyakarmaṇyanādare vibhāṣā'prāṇiṣu 576, 2.3.17 manyakarmaṇi. "aprāṇiṣvi"ti cchedaḥ. "mana jñāne" divādiḥ, śyanvikaraṇaḥ, "manu avabodhane" tanādirivikaraṇaḥ. tatra manyeti śyanā nirdeśāddaivādikasya grahaṇamityāha-manyateriti. karmaṇīti. ato dvitīyāṃ bādhitvā pakṣe caturthīti sūcitam. tiraskāre iti. "anādāre" ityasya vyākhyānametat. "anādaraḥ paribhavaḥ parībhāvastiraskriyā" ityamaraḥ. na tvāṃ tṛṇamiti. he devadatta tvāṃ tṛṇatvenāpi na manye ityarthaḥ. nañupādānādayamartho labhyate. tṛṇādpayadhamatvapratītestiraskārātiśayaḥ phalitaḥ. "tṛṇaṃ tvāṃ manye tṛṇāya ve"tyuktau tu tṛṇasāmyameva pratīyeta. na tu tato'pyapakṛṣṭatvam. etadevābhipretya bhāṣye'pi nañupāttaḥ. na ca manyakarmatvā'viśeṣāttvamiti yuṣmacchabdādapi caturthī śaṅkyā, anādaradyotake karmaṇītyarthasya vivakṣitatvāt. tṛṇameva hratrānādaradyotakaṃ, na tu yuṣmadarthaḥ. śyaneti. tānādikamanudhātukarmaṇi dvitīyaiva, natu pakṣe caturthīti bhāvaḥ. na tvāṃ tṛṇaṃ manve iti. manudhātoruvikaraṇasya laḍuttamapuruṣaikavacanam. nanu "na tvāṃ nāvamannaṃ manye" ityatrāpi caturthīvikalpaḥ syādityativyāptiḥ, "na tvāṃ śune manye" ityādau tu prāṇitvāccaturthīvikalpo na syādityavyāptiḥ , karmaṇaḥ prāṇitvādityata āha--aprāṇiṣvityapanīyeti. na tvāṃ nāvaṃ manye iti. jīrṇāṃ nāvaṃ prati vākyametat. na tvāmannaṃ manye ityapyudāhāryam. kutsitamannaṃ prati vākyametat. ubhayatrāpyaprāṇitve'pi na caturthīvikalpaḥ, kiṃtu dvitīyaiveti bhāvaḥ. na tvāṃ śune manye iti. he devadatta. tvāṃ ()ātvenāpi na manye ityarthaḥ. na tvāṃ kākaṃ manye, na tvāṃ śukaṃ manye, na tvāṃ sṛgālaṃ manye ityapyudāhāryam. eṣu prāṇitve'pi na caturthīvikalpa iti bhāvaḥ.

śyanā nirdeśāditi. na ca manya iti yakā nirdeśaḥ kiṃ na syāditi vācyam, anabhihita ityadhikārāt. na hi yakā yoge anabhihitaṃ karma saṃbhavati. śyannapi daivādikāradhātūpalakṣaṇamātraṃ, na tu svayaṃ vivakṣitaḥ. tena `tṛṇāya matvā raghunandano'pi bāṇena rakṣaḥ pradhanānnirāsthat' iti bhaṭṭiprayogaḥ saṅgacchate. vyavasthitavibhāṣā vijñātavyeti bhāvaḥ.

manyakarmaṇyanādare vibhāṣā'prāṇiṣu 517, 2.3.17 śyanā nirdeśāditi. na ca manya iti yakā nirdeśaḥ kiṃ na syāditi vācyam, anabhihita ityadhikārāt. na hi yakā yoge anabhihitaṃ karma saṃbhavati. śyannapi daivādikāradhātūpalakṣaṇamātraṃ, na tu svayaṃ vivakṣitaḥ. tena "tṛṇāya matvā raghunandano'pi bāṇena rakṣaḥ pradhanānnirāsthat" iti bhaṭṭiprayogaḥ saṅgacchate.naukākānnaśukaśrṛgālavajryeṣviti vācyam. naukākānneti. vyavasthitavibhāṣā vijñātavyeti bhāvaḥ.