Kāśikāvṛttī1: jātiḥ iti vartate. jātivāci subantaṃ praśaṃsāvacanaiḥ saha samasyate, tatpuruṣaś See More
jātiḥ iti vartate. jātivāci subantaṃ praśaṃsāvacanaiḥ saha samasyate, tatpuruṣaśca samāso
bhavati. rūḍhiśabdāḥ praśaṃsāvacanā gṛhyante matallikādayaḥ. te ca
āviṣṭaliṅgatvādanyaliṅge 'pi jātiśabde svaliṅgopādānā eva samānāhikaranā bhavanti.
goprakāṇḍam. aśvaprakāṇḍam. gomatllikā. aśvamatallikā. gomacarcikā.
aśvamacarcikā. jātiḥ iti kim? kumārī matallikā.
Kāśikāvṛttī2: yuvā khalatipālitavalinajaratībhiḥ 2.1.67 khalatyādibhiḥ. samānādhikaraṇaiḥ sah See More
yuvā khalatipālitavalinajaratībhiḥ 2.1.67 khalatyādibhiḥ. samānādhikaraṇaiḥ saha yuvaśabdaḥ samasyate, tatpuruṣaśca samāso bhavati. jaratībhiḥ iti strīliṅgena nirdeśaḥ, prātipādikagrahaṇe liṅgaviśiṣṭasya api grahanam iti jñāpakārthaḥ. yuvā khalatiḥ yuvakhalatiḥ. yuvatiḥ khalatī yuvakhalatī. yuvā palitaḥ yuvapalitaḥ. yuvatiḥ palitā yuvapalitā. yuvā valinaḥ yuvavalinaḥ. yuvatirvalinā yuvavalinā. yuvā jaran yuvajaran. yuvatirjaratī yuvajaratī.
Nyāsa2: yuvā khalatipalitavalinajaratībhiḥ. , 2.1.66 "khalatyādibhiḥ samānādhikaraṇ See More
yuvā khalatipalitavalinajaratībhiḥ. , 2.1.66 "khalatyādibhiḥ samānādhikaraṇaiḥ" ityādi. yadyevam, kimarthaṃ jaratībhiriti strīliṅgena nirdeśaḥ, jaradbhirityevaṃ nāma nirdeśaḥ katrtavyaḥ syāt, na hi jaratīśabdena strīliṅgena yuvaśabdasya puṃliṅgasya sāmānādhikaraṇyamupapadyata ityāha-- "jaratībhiriti strīliṅgena nirdeśaḥ" ityādi. kathaṃ punaranena nirdeśenaiṣā paribhāṣā śakyate jñāpayitum? yadyeṣā na syāt tadā jaratībhirityevaṃ nirdeśo'narthakaḥ syāt. tathā ca samānādhikaraṇādhikārāt samānādhikaraṇena jaratīśabdenāyaṃ samāso vijñāyate. na ca tena strīliṅgena puṃsi vatrtamānasya yuvaśabdasya sāmānādhikaraṇyaṃ bhavati, tadeṣa nirdeśaḥ kathamarthavān bhavati? yadyeṣā paribhāṣā'vatiṣṭhate ! tasyāṃ hi satyāṃ yuvaśabdasya grahaṇe yuvatiśabdasya grahaṇaṃ bhavatītyupapadyate. yuvatijaratīśabdayoḥ sāmānādhikaraṇyam, ta()smaśca sati tayoḥ samāsaḥ. tedavaṃ jaratībhiriti nirdeśo jñāpayati-- eṣā paribhāṣā'stīti. nanvevamapi jaratyā samāsa ucyamāne jaratā na prāpnoti-- yuvajaranniti? naiṣa doṣaḥ; vṛttyantare hi jaradbhiriti paṭha()te. ubhayathā'pyācāryeṇa śiṣyāḥ pratipāditā ityubhayaṃ sidhyati॥
Bālamanoramā1: praśaṃsāvacanaiśca. etairiti. rūḍha\ufffdā praśaṃsāvācakairityarthaḥ. jātiriti. Sū #737 See More
praśaṃsāvacanaiśca. etairiti. rūḍha\ufffdā praśaṃsāvācakairityarthaḥ. jātiriti.
`poṭāyuvatī'tyatastadanuvṛtteriti bhāvaḥ. prāgvaditi. samānādhikaraṇaiḥ samasyate sa
tatpuruṣa ityarthaḥ. jāteḥ pūrvaṃnipātaniyamārthaṃ sūtram. gomatalliketi. matallikā
cāsau gauśceti vigrahaḥ. gomacarciketi. macarcikā cāsau gauśceti vigrahaḥ.
goprakāṇḍamiti. prakāṇḍaṃ cāsau gauśceti vigrahaḥ. gavoddha iti. uddhaścāsau
gośceti vigrahaḥ. `avaṅ sphoṭāyanasya' `ādguṇaḥ'. gotallaja iti. tallajaścāsau
gauśceti vigrahaḥ. sarvatra paravalliṅgatā.
matallikādiśabdānamaprasiddhatvādvyācaṣṭe–praśastā gaurityartha iti. gośabdasya
strīliṅgatvābhiprāyātpraśasteti strīliṅganirdeśaḥ. gośabdasya puṃliṅagatve
tu praśasta iti pāṭha\ufffdm. nanu gośabdasya puṃliṅgatve
matallikāmacarcikāprakāṇḍaśabdānāmapi viśeṣyanignatvātpuṃliṅgatāpattiḥ.
gośabdasya strīliṅgatve tu prakāṇḍoddhatallajānāmapi strīliṅgatāpattiścetyata
āha–matallikādaya iti. `matallikā macarcikā prakāṇḍamuddhatallajau.
praśastavācakānyamūnī'tyamaraḥ. kumārī matalliketi.
avasthāviśeṣātmakavayoviśeṣavācitvānna jātivācī kumārīśabda iti na samāsaḥ. samāse tu
`puṃvatkarmadhāraye'ti puṃvattvaṃ syāditi bhāvaḥ.
Bālamanoramā2: yuvā khalatipalitavalinajaratībhiḥ 738, 2.1.66 yuvā khalati. yuvanśabdaḥ khalaty See More
yuvā khalatipalitavalinajaratībhiḥ 738, 2.1.66 yuvā khalati. yuvanśabdaḥ khalatyādibhiḥ samānādhikaraṇaiḥ samasyate, sa tatpuruṣa ityarthaḥ. viśeṣaṇasamāsena sidde kimarthamidamityata āha--pūrveti. yuvanśabdasya khalatyādiśabdānāṃ ca guṇavācitvādviśeṣaṇatve kāmacārātpūrvanipātasyā'niyame prāpte tanniyamārtamidaṃ sūtramityarthaḥ. khalatiḥ=keśahīnaśirāḥ. "palitaṃ jarasā śauklayaṃ" "valino valibhaḥ samau" ityamaraḥ. yuvakhalatiriti. antarvartinīṃ vibhaktimāśritya padatvānnalopaḥ. nanu yuveti puṃliṅganirdeśāt kathaṃ yuvatiśabdasya samāsa ityata āha--liṅgaviśiṣṭeti. yuvakhalatīti. "puṃvatkarmadhāraye"ti puṃvattvam. yuvajaratīti. jaratī=vṛddhā. yuvatiścāsau jaratī ceti vigrahaḥ. "puṃvatkarmadhāraye"ti puṃvattvam. nanu yuvatiḥ kataṃ jaratī syādityata āha--yuvatyāmeveti.
Tattvabodhinī1: praśaṃsāvacanaisca. vacanagrahaṇaṃ rūḍhi śabdaparigrahārtham. tena ye yaugikāḥ
Sū #652 See More
praśaṃsāvacanaisca. vacanagrahaṇaṃ rūḍhi śabdaparigrahārtham. tena ye yaugikāḥ
praśastaśobhanaramaṇīyādayo, ye ca viśeṣavacanāḥ śucimṛdvādayo, ye tu gauṇyāvṛttyā
prasaṃsāṃ gamayanti–`siṃho māṇavakaḥ'ityādayaste sarve vyudasyante. gavoddha iti.
`avaṅ sphoṭāyanasye'tyavaṅi `ādguṇaḥ'. `matallikā macarcikā prakāṇḍamuddhatallajau.
praśastavācakānyamūni' ityamaraḥ. `praśaṃsāvacanapoṭāyuvatī' tyekayogasaṃbhave pṛthagyogakaraṇaṃ
cintyaphalam.
Tattvabodhinī2: yuvā khalatipalitavalinajaratībhiḥ 653, 2.1.66 yuvakhalatīti. "kṛdikārādakt See More
yuvā khalatipalitavalinajaratībhiḥ 653, 2.1.66 yuvakhalatīti. "kṛdikārādaktinaḥ"iti ṅīṣ. "puṃvatkarmadhāraye"ti yuvatiśabdasya puṃvadbhāvaḥ. jaratīti. "jīryatīti. "jīryateratṛn"ugitaśce"ti ṅīṣ. evaṃ yuvapalitaḥ yuvavalina ityudāhāryam. valinaśabdaḥ pāmādiḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents