kṛñi iti vartate. jīvikā upaniṣadityetau śabdau aupamye viṣahe kṛñi gatisaṃjñau bhavataḥ. jīvikākṛtya. upaniṣatkṛtya. aupamye iti kim? jīvikām kṛtvā gataḥ.

te prāg dhātoḥ 1.4.80 te gatyupasargasaṃjñakā dhātoḥ prāk prayoktavyāḥ. tathā caivodāhṛtāḥ. tegrahaṇam upasargārtham. gatayo hyanantarāḥ.

te prāgdhātoḥ , 1.4.79 niyamārthametat. niyamaḥ punaḥ saṃjñānaniyamo vā syāt-- te prādayo yadā dhātoḥ prāka prayujyate tadaiva gatyupasargasaṃjñakāḥ bhavantīti? prayoganiyamo vā-- te prādayo gatyupasargasaṃjñakāḥ santo dhātoḥ prāk prajñoktavyā iti? yatra yadi pūrvo niyama āśrīyeta tadā saṃjñāvākyānāmayamekadeśo vijñāyeta-- te prādayo dhātoḥ prāk prayujyamānā gatyupasargasaṃjñakā bhavantīti. tathā ca gatyupasargasaṃjñayoranabhinirvṛttatvāt te gatyupasargasaṃjñā iti pratyavamarśo na yujyate. nipātasaṃjñāyāścābhinirvṛttatvāt ta ityanena nipātā eva pratyavamṛśyeran; tataśca nipātasaṃjñāyā niyamaḥ syāt. itaratra tu niyamenāyaṃ yogo gatyupasargasaṃjñāvākyānāmekadeśabhūto bhavatīti na bhavatyeva doṣaprasaṅgaḥ. saṃjñāniyamasya cāprākprayujyamānānāṃ saṃjñānivṛttiḥ phalaṃ syāt, taccāyuktam; na hraprākprayujyamānānāṃ satyāmapi saṃjñāyāṃ kiñcidaniṣṭamāpadyate. itarasya tu niyamasyāprākprayogābhāvaḥ phalam, tacca yuktam; na hi gatyupasargasaṃjñakānāmaprākprayoga iṣyate. tasmāt prayoganiyama eva nyāyya iti tamāśrityāha-- "te gatyupasargasaṃjñakāḥ" iti. "tathā ca" ityādi. yādṛśo niyamaḥ kṛtastadanurūpaṃ tatsadṛśamevetyarthaḥ. nanu ca naiva kaścit prapaṭhatīti prayoktavye "paṭhati pra" iti prayuṅakte, tato'niṣṭādarśanādapārthakametat, naitadasti; yadyapi bhāṣāyāṃ dhātoḥ pareṇa prayujyamānāste gatyupasargasaṃjñakā na dṛśyante, chandasi tu dṛśyante. tatra ya eva mandabuddhiḥ pratipattā teṣāṃ chandasi dhātoḥ pare prayogaṃ dṛṣṭvā yathaiva te chandasi viṣaye dhātoḥ pareṇa prayujyante, tathā bhāṣāyamapi prayoktavyā iti manyate, taṃ prati vyutpādanārthatvānnāsti vaiyathryaprasaṅgaḥ. atha kimarthaṃ tegrahaṇam? yāvatā prakṛtatvādeva gatyupasargasaṃjñakānāṃ prākprayogeṇa sambandho vijñasyata ityāha-- "tegrahaṇam" ityādi. asati tegrahaṇe gatisaṃjñakānāmanantaratvāt ta eva prākprayogeṇa sambadhyeran. tegrahaṇe tūpasargasaṃjñā api nirdiśyanta iti taṣāmapi sambandha upapadyate. tasmādupasargāṇāmapi prākprayoganiyamo yathā syādityevamartha tegrahaṇam. nanu cayaṃ prati kriyāyuktāḥ prādayastaṃ prati gatyupasargasaṃjñakā bhavantītyantareṇāpi dhātugrahaṇaṃ dhātoreva prāk prayogo vijñāsyate, na hi dhātoranyatra kriyā'sti, tatkathaṃ dhātorityucyate? naitadasti ; prakarttṛmicchati pracikīrṣatītyatrāpi dhātośca prāk prayogo yathā syāt. atra sanaḥ sambandhinyaṣaṇakriyayā yuktaḥ praśabda iti sanaṃ gatyupasargasaṃjñā yathā syāt. tataścāsati dhātugrahaṇe tata eva prāk prayujyeta.dhātugrahaṇe tu cikīrṣaterdhātoḥ prākprayujyate, na sanaḥ॥

jīvikopani. upamaiva opamyaṃ, tasminviṣaye jīvikāśabda upaniṣacchabdaśca kṛñā yoge gatisaṃjñau staḥ. jīvikāmiveti. aśanapānādijīvanopāyo jīvikā. tāmiva avaśyaṃ kṛtvetyarthaḥ. jīvikākṛtyeti. gatisamāse ktvo lyap. upaniṣadamiva kṛtveti. upaniṣadvedāntabhāgaḥ, tāmiva avaśyaṃ kṛtvetyarthaḥ. jīvikā kṛtyeti. gatisamāse ktvo lyap. upaniṣadamiva kṛtveti. upaniṣadvedāntabhāgaḥ, tāmiva rahasi grāhratvena kṛtvetyarthaḥ. upaniṣatkṛtyeti. gatisamāse ktvo lyap. ubhayatrāpi subluk. tadevaṃ `kugatiprādayaḥ' ityatratyagatisamāsāḥ prapañcitāḥ. nanu gatigrahaṇenaiva siddhe prādigrahaṇaṃ vyarthamityata āha–prādigrahaṇamagatyarthamiti. supuruṣa iti. atra kriyāyogā'bhāvādagatitve'pi samāsaḥ. soḥ pūjārthakatve'pi dhātuvācyakriyāyogā'bhāvānna gatitvam. bhāṣye tu `kugatiprādayaḥ' iti sūtramapanīya tatsthāne `kvāṅsvatidurgatayaḥ samasyanta iti vaktavya'mityuktvā`kubrāāhṛṇaḥ' `ākaḍāraḥ', `subrāāhṛṇaḥ',`atibrāāhṛṇaḥ, `dubrrāāhṛṇaḥ', `ūrīkṛtye'tyudāhmatam. `svatī pūjāyāṃ', `durnindāyām', `āṅīṣadarthe', `kuḥ pāpārthe' iti saunāgavyākaraṇavacanamita#i bhāṣye spaṣṭam. atra vārtikānīti. `prādayo gatādyarthe samasyante iti vaktavya'miti vārtikaṃ paṭhitvā tatra vyavastāpakāni pañca vārtikāni saunāgavyākaraṇasiddhāni bhāṣye yāni paṭhitāni tāni pradaśryanta ityarthaḥ. prādaya iti. gatādyarthe vidyamānāḥ prādayaḥ samasyanta ityarthaḥ. pragata ācārya iti. pretyasya vivaraṇaṃ gata iti, `gata ācārya' ityeva asvapadavigrahaḥ, nityasamāsatvāt. abhigato mukham abhimukhaḥ, pratigato'kṣaṃ pratyakṣa ityādi. \r\natyādaya iti. krāntādyarthe atyādayaḥ samasyanta ityarthaḥ. ati krānto mālāmiti. atiśabdaḥ krānte vatrtate. krānto mālāmityasvapadavigrahaḥ. tatra kramudhātoratikramaṇamartha. atimāla iti. `ekavibhakti ce'ti mālāśabdasya upasarjanatvāt `gostri yoḥ' iti hyasvaḥ.\r\navādaya iti. kruṣṭādyarthe avādayaḥ samasyanta ityarthaḥ. avakokila iti. kokilayā āhūta ityarthaḥ. ityarthaḥ. adhyayanāya=adhyayanārtham. tena śrānta ityarthaḥ. pariratra glāne vartate.

te prāgdhātoḥ 77, 1.4.79 te prāgdhātoḥ. "te" ityasya vivaraṇaṃ -- gatyupasargasaṃjñā iti. "upasargāḥ kriyāyoge" "gatiśce"ti prakṛtatvāditi bhāvaḥ. prāgeveti. na parato, nāpi vyavahitā ityartha-. iha "dhātoḥ prāgeva prayujyamānā gatyupasargāḥ syu"riti saṃjñāniyamapakṣo'pi bhāṣye sthitaḥ.

supuruṣa iti. kriyāyogā'bhāvādgatitvā'bhāvaḥ. avyavasthayā samāsaprasaktau vyavasthārthaṃ vacanāni paṭha\ufffdnte–prādaya iti. ādiśabda ubhayatra prakāre. tena durācāraḥ puruṣo duṣpuruṣa ityādi siddham. pragata ācārya iti. anena gatārthe vṛttimasvapadavigraheṇa nityasamāsatāṃ ca darśayati. evaṃ pragataḥ pitāmahaḥ prapitāmahaḥ. pramātāmaha ityādi. \r\natyādayaḥ krāntādyarthe dvitīyayā. atyādaya iti. ādipadādabhigatā mukhamabhimukhaḥ. udgato velāmudvelaḥ. pratigato'kṣaṃ pratyakṣa ityādi siddham. atimāla iti. `gostriyo'riti hyasvaḥ.\r\navādayaḥ kruṣṭādyarthe tṛtīyayā. avādaya iti. ādipadātpariṇaddho vīrudhā pari vīrut. saṃnaddho varmaṇā saṃvarmeti. ādipadādudyuktaḥ saṅgrāmāya–utsaṅgrāmaḥ. adhyayanāyeti. tādarthye caturthī. gurukulavāsādinā pariglāno'dhyayanārthamityarthaḥ. pañcamyā. nirādaya iti. ādipadādutkrāntaḥ kulādutkulaḥ. nirgatamaṅgulibhyo niraṅgulam. pratiṣedha iti. `kugatiprādayaḥ'iti prasaktasamāsasya vaktavyaḥ pratiṣedhaḥ, sa ca `surājā, atisakhe'ti bhāṣyādiprayāgātsvatibhinnanāmeva karmapravacanīyānāmityarthaḥ. `lakṣaṇettha bhūte'ti karmapravacanīyatvavidhisāmathryādiha samāso neti cet, tarhi api stutatamityudāhāryam. `api stuyādviṣṇu'mityādau `apiḥ padārthasaṃbhāvane tyasya sābakāśatvātsvare viśeṣasattvāccatyāhuḥ.

te prāgdhātoḥ 59, 1.4.79 na parataḥ, nāpi vyavahitā ityarthaḥ. ata eva "chandasi pare'pi", "vyavahitāśce"ti sūtritam.