Kāśikāvṛttī1:
amarṣaḥ krodhaḥ. apakāro drohaḥ. akṣamā īrṣyā. guṇeṣu doṣāviṣkaraṇam asūyā.
krud
See More
amarṣaḥ krodhaḥ. apakāro drohaḥ. akṣamā īrṣyā. guṇeṣu doṣāviṣkaraṇam asūyā.
krudhādyarthānām prayoge yaṃ prati kopaḥ, tat kārakaṃ sampradānasaṃjñam bhavati.
krodhastāvat kopa eva. drohādayo 'pi kopaprabhavā eva gṛhyante. tasmāt sāmānyena
viśesaṇam yaṃ prati kopaḥ iti. devadattāya krudhyati. devadattāya druhyati. devadattāya
īrṣyati. devadattāya asūyati. yam prati kopaḥ iti kim? bhāryām īrṣyati, mā
enām anyo drākṣītiti.
Kāśikāvṛttī2:
krudhadruhaiirṣyāsūyārthānāṃ yaṃ prati kopaḥ 1.4.37 amarṣaḥ krodhaḥ. apakāro dr
See More
krudhadruhaiirṣyāsūyārthānāṃ yaṃ prati kopaḥ 1.4.37 amarṣaḥ krodhaḥ. apakāro drohaḥ. akṣamā īrṣyā. guṇeṣu doṣāviṣkaranam asūyā. krudhādyarthānām prayoge yaṃ prati kopaḥ, tat kārakaṃ sampradānasaṃjñam bhavati. krodhastāvat kopa eva. drohādayo 'pi kopaprabhavā eva gṛhyante. tasmāt sāmānyena viśesaṇam yaṃ prati kopaḥ iti. devadattāya krudhyati. devadattāya druhyati. devadattāya īrṣyati. devadattāya asūyati. yam prati kopaḥ iti kim? bhāryām īrṣyati, mā enām anyo drākṣītiti.
Nyāsa2:
krudhadruheṣryāsūyārthānāṃ yaṃ prati kopaḥ. , 1.4.37 krudhadruhāvakarmakau, tatr
See More
krudhadruheṣryāsūyārthānāṃ yaṃ prati kopaḥ. , 1.4.37 krudhadruhāvakarmakau, tatra ṣaṣṭha()āṃ prāptāyāmayamārambhaḥ, itarau sakarmakau. tatra dvitīyāyāṃ prāptāyām. kathaṃ punareṣāṃ bhinnārthatve sati "yaṃ prati kopaḥ" iti sāmānyena tadviśeṣaṇamupapadyata ityāha-- "krodhastāvat" ityādi. sugamam. "kruddhyati, druhrati" iti. "krudha kope"(dhā.pā.1189), "druha jighāṃsāyām" (dhā.pā.1197) daivādakau. "īṣryati" iti. "{īkṣyaṃ, sūkṣyaṃ-dhā.pā.}īkrṣa, sūkrṣa, īṣrya īṣryārthāḥ" (dhā.pā.510,509,511). "asūyati" iti. asūyaśabdaḥ kaṇ()?ḍavādiyagantaḥ. "bhāryāmīṣryati"iti. asti bhāryāyāmīṣryā, na tu tāṃ prati kopaḥ. kevalaṃ parairdṛśyamānāṃ tāṃ na kṣamate. athāsmin dveṣṭītyatra kathaṃ na bhavati sampradānasaṃjñā? dviṣerakrodhādyayarthatvāt. aprītau hrenaṃ smaranti; tathā cācetaneṣvapi prayujyate-- auṣadaṃ d()veṣṭīti. nābhinandatīti gamyate॥
Bālamanoramā1:
krudhadruha. krudhādyarthānāmiti. `krudha krodhe' `druha drohe039; śyanv Sū #567
See More
krudhadruha. krudhādyarthānāmiti. `krudha krodhe' `druha drohe' śyanvikaraṇau.
`īṣrya īṣryāyāṃ' śabvikaraṇaḥ. `asūñ upatāpe' kaṇḍvādiḥ. eṣāmarthā evārthā
yeṣāmiti vigrahaḥ. haraye krudhyatīti. `rāvaṇādi'riti śeṣaḥ. hariviṣayakaṃ kopaṃ
karotītyarthaḥ. ghāteccāsamaniyataścittavṛttiviśeṣaḥ kopaḥ. akarmakatvātṣaṣṭhī
prāptā. druhratīti. kopāddhariviṣayakamapakāraṃ karotītyarthaḥ. akarmakatvātṣaṣṭhī
prāptā. apakāro duḥkhajanikā kriyā. dhātvarthopasaṅgrahādakarmakaḥ. īṣryatīti.
īṣryā asahanam. hariṃ kopānna sahata ityarthaḥ. karmaṇi dvitīyā prāptā. asūyati
veti. asūyā guṇeṣu doṣāropaḥ. yathāvihitakarmācāre dambhādikṛtvāropaṇam. ihaga
kopāddhariṃ durguṇaṃ manyata ityarthaḥ. maināmiti. enāṃ bhāryāmanyo na
paśyedityetadarthaṃ bhāryāguṇeṣu doṣāropaṇaṃ karotītyarthaḥ. nātra bhāryāṃ prati
kopaḥ, kintu pareṇa dṛśyamānāṃ tāṃ na sahata ityeva vivakṣitamiti bodhyam. evaṃca
krodhadroheṣryāsūyānāṃ kopamūlakatvaevedamiti bhāṣye sthitam. tathāca kupyati kasmai
cidityādyasādhveva, kopamūlakatvā'bhāvātkrudhārthakatvā'bhāvācca. prarūḍhakopa eva hi
krodhaḥ, `nahrakupataḥ krudhyati' iti bhāṣyāt.
Bālamanoramā2:
krudhadruheṣryā'sūyārthānāṃ yaṃ prati kopaḥ 567, 1.4.37 krudhadruha. krudhādyart
See More
krudhadruheṣryā'sūyārthānāṃ yaṃ prati kopaḥ 567, 1.4.37 krudhadruha. krudhādyarthānāmiti. "krudha krodhe" "druha drohe" śyanvikaraṇau. "īṣrya īṣryāyāṃ" śabvikaraṇaḥ. "asūñ upatāpe" kaṇḍvādiḥ. eṣāmarthā evārthā yeṣāmiti vigrahaḥ. haraye krudhyatīti. "rāvaṇādi"riti śeṣaḥ. hariviṣayakaṃ kopaṃ karotītyarthaḥ. ghāteccāsamaniyataścittavṛttiviśeṣaḥ kopaḥ. akarmakatvātṣaṣṭhī prāptā. druhratīti. kopāddhariviṣayakamapakāraṃ karotītyarthaḥ. akarmakatvātṣaṣṭhī prāptā. apakāro duḥkhajanikā kriyā. dhātvarthopasaṅgrahādakarmakaḥ. īṣryatīti. īṣryā asahanam. hariṃ kopānna sahata ityarthaḥ. karmaṇi dvitīyā prāptā. asūyati veti. asūyā guṇeṣu doṣāropaḥ. yathāvihitakarmācāre dambhādikṛtvāropaṇam. ihaga kopāddhariṃ durguṇaṃ manyata ityarthaḥ. maināmiti. enāṃ bhāryāmanyo na paśyedityetadarthaṃ bhāryāguṇeṣu doṣāropaṇaṃ karotītyarthaḥ. nātra bhāryāṃ prati kopaḥ, kintu pareṇa dṛśyamānāṃ tāṃ na sahata ityeva vivakṣitamiti bodhyam. evaṃca krodhadroheṣryāsūyānāṃ kopamūlakatvaevedamiti bhāṣye sthitam. tathāca kupyati kasmai cidityādyasādhveva, kopamūlakatvā'bhāvātkrudhārthakatvā'bhāvācca. prarūḍhakopa eva hi krodhaḥ, "nahrakupataḥ krudhyati" iti bhāṣyāt.
Tattvabodhinī1:
krudhadruha. `krudhe krodhe', druha jighāṃsāyām', `īṣrya īṣryāyām03 Sū #511
See More
krudhadruha. `krudhe krodhe', druha jighāṃsāyām', `īṣrya īṣryāyām',
asūyatiḥ kaṇḍvādiyagantaḥ, eṣāmartha ivārthe yeṣāṃ dhātūnāmityarthaḥ. droho'pakāra
iti. druha drohe'iti pāṭhābhiprāyeṇoktaṃ, jighāṃsādroha evetyarthato'nubhāṣaṇaṃ vā.
akṣameti. parasaṃpattyasahanamityarthaḥ. krudhadruhorakarmakatvāttadyoge ṣaṣṭhī
prāptā, anyayostu sakarmakatvāddvitīyā prāptā. nanu
cittadoṣārthānāmityevāstu, kiṃ krodhādīnāṃ viśiṣyopādāneneti cet?atrāhuḥ–
dviṣādāvatiprasaṅgavāraṇāya viśiṣyopādānam. tena `yo'smāndveṣṭi yaṃ ca vayaṃ dvi
ṣmaḥ' ityatra caturthī na bhavati. tatra hranabhanandanaṃ dviṣerarthaḥ. ata evā'cetaneṣu na
prayujyate `–auṣadhaṃ dveṣṭi devadatta'miti. kopaprabhavā eveti. kathaṃ tarhi `kupyasi
kasmaicit'iti. na hi kopaḥ kopaprabhavaḥ. atra vyācakhyuḥ–kupiratra drohārtha iti.
patye śete itivat `kriyayāyam—' ityeva siddhe krudhadruhogrrahaṇaṃ
cintyaprayojanamityāhuḥ.
Tattvabodhinī2:
krudhadruheṣryā'sūyārthānāṃ yaṃ prati kopaḥ 511, 1.4.37 krudhadruha. "krudh
See More
krudhadruheṣryā'sūyārthānāṃ yaṃ prati kopaḥ 511, 1.4.37 krudhadruha. "krudhe krodhe", druha jighāṃsāyām", "īṣrya īṣryāyām", asūyatiḥ kaṇḍvādiyagantaḥ, eṣāmartha ivārthe yeṣāṃ dhātūnāmityarthaḥ. droho'pakāra iti. druha drohe"iti pāṭhābhiprāyeṇoktaṃ, jighāṃsādroha evetyarthato'nubhāṣaṇaṃ vā. akṣameti. parasaṃpattyasahanamityarthaḥ. krudhadruhorakarmakatvāttadyoge ṣaṣṭhī prāptā, anyayostu sakarmakatvāddvitīyā prāptā. nanu cittadoṣārthānāmityevāstu, kiṃ krodhādīnāṃ viśiṣyopādāneneti cet(trāhuḥ--dviṣādāvatiprasaṅgavāraṇāya viśiṣyopādānam. tena "yo'smāndveṣṭi yaṃ ca vayaṃ dvi ṣmaḥ" ityatra caturthī na bhavati. tatra hranabhanandanaṃ dviṣerarthaḥ. ata evā'cetaneṣu na prayujyate "--auṣadhaṃ dveṣṭi devadatta"miti. kopaprabhavā eveti. kathaṃ tarhi "kupyasi kasmaicititi. na hi kopaḥ kopaprabhavaḥ. atra vyācakhyuḥ--kupiratra drohārtha iti. patye śete itivat "kriyayāyam---" ityeva siddhe krudhadruhogrrahaṇaṃ cintyaprayojanamityāhuḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents