1/22:upāt pūjāsaṅgatakaraṇayoḥ |*
2/22:upāt pūjāsaṅgatakaraṇayoḥ iti vaktavyam |
3/22:ādityam upatiṣṭhate |
4/22:candramasam upatiṣṭhate |
5/22:saṅgatakaraṇe |
6/22:rathikān upatiṣṭhate |
7/22:aśvārohān upatiṣṭhate |
8/22:bahūnām api acittānām ekaḥ bhavati cittavān |
9/22:paśya vānarasainye asmin yat arkam upatiṣṭhate |
10/22:mā evam maṃsthāḥ sacittaḥ ayam eṣaḥ api yathā vayam |
11/22:etat api asya kāpeyam yat arkam upatiṣṭhati |
12/22:aparaḥ āha : upāt devapūjāsaṅgatakaraṇamitrakaraṇapathiṣu iti vaktavyam |*
13/22:saṅgatakaraṇe udāhṛtam |
14/22:mitrakaraṇe |
15/22:rathikān upatiṣṭhate |
16/22:aśvārohān upatiṣṭhate |
17/22:pathi| ayam panthāḥ srughnam upatiṣṭhate |
18/22:ayam panthāḥ sāketam upatiṣthate |
19/22:vā lipsāyām |*
20/22:vā lipsāyām iti vaktavyam |
21/22:bhikṣukaḥ brāhmaṇakulam upatiṣṭhate |
22/22:bhikṣukaḥ brāhmaṇakulam upatiṣṭhati vā

upapūrvāt tiṣthater mantrakaraṇe 'rthe vartamānādātmanepadaṃ bhavati. aindryā gārhapatyam upatiṣṭhate. āgneyyā ānīghram upatiṣṭhate. mantrakaraṇe iti kim? bhartāram upatiṣṭhati yauvanena. upād devapūjāsaṅgatakaraṇamitrakaraṇapathiṣviti vācyam. devapūjāyām ādityam upatiṣṭhate. saṅgatakaraṇe rathikānupatiṣṭhate. mitrakaraṇe mahāmātrānupatiṣṭhate. mitrakaraṇasaṅgatakaraṇayoḥ ko viśeṣaḥ? saṅgatakaraṇam upaśleṣaḥ. tadyathā, gaṅgā yamunām upatiṣthate. mitrakaraṇaṃ tu vināpyupaśleṣeṇa maitrīsam Bandhaḥ. pathi ayaṃ panthāḥ strughnam upatiṣṭhate. vā lipsāyāmiti vaktavyam. bhikṣuko brāhmaṇakulam upatiṣthate, upatiṣṭhati iti vā.

upān mantrakaraṇe 1.3.25 upapūrvāt tiṣthater mantrakaraṇe 'rthe vartamānādātmanepadaṃ bhavati. aindryā gārhapatyam upatiṣṭhate. āgneyyā ānīghram upatiṣṭhate. mantrakaraṇe iti kim? bhartāram upatiṣṭhati yauvanena. upād devapūjāsaṅgatakaraṇamitrakaraṇapathiṣviti vācyam. devapūjāyām ādityam upatiṣṭhate. saṅgatakaraṇe rathikānupatiṣṭhate. mitrakaraṇe mahāmātrānupatiṣṭhate. mitrakaraṇasaṅgatakaraṇayoḥ ko viśeṣaḥ? saṅgatakaraṇam upaśleṣaḥ. tadyathā, gaṅgā yamunām upatiṣthate. mitrakaraṇaṃ tu vināpyupaśleṣeṇa maitrīsam bhandhaḥ. pathi ayaṃ panthāḥ strughnam upatiṣṭhate. vā lipsāyāmiti vaktavyam. bhikṣuko brāhmaṇakulam upatiṣthate, upatiṣṭhati iti vā.

upānmantrakaraṇe. , 1.3.25 "mantrakaraṇe"iti. mantraḥ karaṇaṃ sādhakatamaṃ yasya dhātvarthasya sa tathoktaḥ. "upāt" ityādi. atra vaktavyaśabdasya vyākhyeya ityarthaḥ. tatredaṃ vyākhyānam-- uttarasūtre cakāro'nuvatrtate, sa cānuktasamuccayārthaḥ, tena upapūrvāttiṣṭhaterdevapūjādiṣvapyātmanepadaṃ bhavati. "vā lipsāyām" iti. labdhumicchā lipsā. lipsāyāṃ gamyamānāyāmityeṣo'rthoveditavyaḥ,na tu tatra vatrtamānāt tiṣṭhateriti, na lipsā tiṣṭharerarthaḥ. tathā hi-- "bhikṣuko brāāhṛṇakulamupatiṣṭhate"ityatra tiṣṭhatirupasaṃkramaṇe vatrtate. lipsā tūpasaṃkramaṇasya hetubhūtā gamyate. lipsāyāṃ hetubhūtānāṃ brāāhṛṇakulamupasaṃkrāmatītyarthaḥ॥

upānmantrakaraṇe. mantrakaraṇake'rte vidyamānātsthādhātorātmanepadamityarthaḥ. āgneyyā āgnīdhramupatiṣṭhate iti. āgneyyā ṛcā āgnīdhrākhyamaṇḍapaviśeṣamupetya tiṣṭhatītyarthaḥ. sthiterakarmakatve'pi upetyetadapekṣya sakarmakatvam. kecittu mantrakaraṇake samīpāvasthitipūrvakastave vidyamānātsthādhātorātmanepadamiti vyācakṣate. tatra stavo guṇavattvena saṃkīrtanamiti stutaśastradhikaraṇe prapañcitamasmābhiḥ. ślokai rājānaṃ stautītyarthe ślokairupatiṣṭhate ityātmanepadaṃ na, mantrakaraṇakatvā'bhāvāt. upāddevapūjā– iti vārtikam. amantrakaraṇakatvārtam. ādityanupatiṣṭhate iti. abhimukhībhūyā'vasthitipūrvakastutyādibhiḥ pūjayatītyarthaḥ. kathaṃ tarhīti. raghordevatātvābhāvāditi bhāvaḥ. samādhatte– devatātvāropāditi. nṛpasyeti. `nā'viṣṇuḥ pṛthivīpati'rityādismaraṇāditi bhāvaḥ. vā lipsāyāmiti. lipsāhetukā'rthavṛtteḥ sthādhātorātmanepadaṃ vetyarthaḥ.

upānmantrakaraṇe 517, 1.3.25 upānmantrakaraṇe. mantrakaraṇake'rte vidyamānātsthādhātorātmanepadamityarthaḥ. āgneyyā āgnīdhramupatiṣṭhate iti. āgneyyā ṛcā āgnīdhrākhyamaṇḍapaviśeṣamupetya tiṣṭhatītyarthaḥ. sthiterakarmakatve'pi upetyetadapekṣya sakarmakatvam. kecittu mantrakaraṇake samīpāvasthitipūrvakastave vidyamānātsthādhātorātmanepadamiti vyācakṣate. tatra stavo guṇavattvena saṃkīrtanamiti stutaśastradhikaraṇe prapañcitamasmābhiḥ. ślokai rājānaṃ stautītyarthe ślokairupatiṣṭhate ityātmanepadaṃ na, mantrakaraṇakatvā'bhāvāt. upāddevapūjā-- iti vārtikam. amantrakaraṇakatvārtam. ādityanupatiṣṭhate iti. abhimukhībhūyā'vasthitipūrvakastutyādibhiḥ pūjayatītyarthaḥ. kathaṃ tarhīti. raghordevatātvābhāvāditi bhāvaḥ. samādhatte-- devatātvāropāditi. nṛpasyeti. "nā'viṣṇuḥ pṛthivīpati"rityādismaraṇāditi bhāvaḥ. vā lipsāyāmiti. lipsāhetukā'rthavṛtteḥ sthādhātorātmanepadaṃ vetyarthaḥ.

upānmantrakaraṇe. mantraḥ karaṇaṃ yatra mantrakaraṇaṃ–stutiḥ, tatra vartamānādupapūrvāttiṣṭhaterātmanepadaṃ syāt. āgneyyeti. agnidevatākayā ṛcā āgnīdhram = agniviśeṣaṃ stautītyarthaḥ. atrakecit– `ślokai rājānaṃ stautītyarthe slaukairupatiṣṭhata iti prayogo neṣyate. aindyrā gārhapatyamupatiṣṭhate, āgneyyā āgnīdhramiti vaidikaviṣaya eva sarvairudāhmatatvāt. tathā ca tiṣṭhaterarthe yadā mantraḥ karaṇaṃ tadā taṅiti vyākhyeyam. upatiṣṭhata ityasya tu samīpavasthānamevārthaḥ. na ca tatra yaṣṭāyadivanmatrasya karaṇatvaṃ na saṃbhavatīti vācyam, upasthānasvarūpe tasyopayogā'bhāve'pi tatkārye stutāvupayogādupasthānakaraṇatvaṃ mantrasya na vihanyate. `āgnīdhra'miti dvitīyā tu karamatvānyathānupapattilabhyena stotumityanenānveti. evaṃ cā''gneyyā āgnīdhraṃ stotu tatsamīpe tiṣṭhatītyeva vākyārthaḥ. ādityamupatiṣṭhate ityatra tu tatsamīpāvasthānasyā'saṃbhavadādityaṃ stotuṃ tadabhimukhatayā tiṣṭhatītyarthaḥ ityāhuḥ. gaṅgā yamunāmiti. etena yamunaiva prācīnā, gaṅgā tu paścādyamunayā saha militeti pratīyate.

upānmantrakaraṇe 442, 1.3.25 upānmantrakaraṇe. mantraḥ karaṇaṃ yatra mantrakaraṇaṃ--stutiḥ, tatra vartamānādupapūrvāttiṣṭhaterātmanepadaṃ syāt. āgneyyeti. agnidevatākayā ṛcā āgnīdhram = agniviśeṣaṃ stautītyarthaḥ. atrakecit-- "ślokai rājānaṃ stautītyarthe slaukairupatiṣṭhata iti prayogo neṣyate. aindyrā gārhapatyamupatiṣṭhate, āgneyyā āgnīdhramiti vaidikaviṣaya eva sarvairudāhmatatvāt. tathā ca tiṣṭhaterarthe yadā mantraḥ karaṇaṃ tadā taṅiti vyākhyeyam. upatiṣṭhata ityasya tu samīpavasthānamevārthaḥ. na ca tatra yaṣṭāyadivanmatrasya karaṇatvaṃ na saṃbhavatīti vācyam, upasthānasvarūpe tasyopayogā'bhāve'pi tatkārye stutāvupayogādupasthānakaraṇatvaṃ mantrasya na vihanyate. "āgnīdhra"miti dvitīyā tu karamatvānyathānupapattilabhyena stotumityanenānveti. evaṃ cā'‌'gneyyā āgnīdhraṃ stotu tatsamīpe tiṣṭhatītyeva vākyārthaḥ. ādityamupatiṣṭhate ityatra tu tatsamīpāvasthānasyā'saṃbhavadādityaṃ stotuṃ tadabhimukhatayā tiṣṭhatītyarthaḥ ityāhuḥ. gaṅgā yamunāmiti. etena yamunaiva prācīnā, gaṅgā tu paścādyamunayā saha militeti pratīyate.