Kāśikāvṛttī1:
anyatarasyām iti vartate. śvasrvā sahavacane śvaśuraśabdaḥ śiṣyate anyatarasyām.
See More
anyatarasyām iti vartate. śvasrvā sahavacane śvaśuraśabdaḥ śiṣyate anyatarasyām.
śvaśuraśca śvaśrūśca śvaśurau, śvasrūśvaśurau iti vā.
Kāśikāvṛttī2:
śvaśuraḥ śvasravā 1.2.71 anyatarasyām iti vartate. śvasrvā sahavacane śvaśuraśa
See More
śvaśuraḥ śvasravā 1.2.71 anyatarasyām iti vartate. śvasrvā sahavacane śvaśuraśabdaḥ śiṣyate anyatarasyām. śvaśuraśca śvaśrūśca śvaśurau, śvasrūśvaśurau iti vā.
Nyāsa2:
�āśuraḥ �ā�āā. , 1.2.71 "()āśrū()āśurau" iti. pūrvavatpūrvanipātaḥ॥
Bālamanoramā1:
nanvastu halsūtre lakārasya itsaṃjñā. tataḥ kimityata āha–ādirantyena sahetā.
a Sū #3
See More
nanvastu halsūtre lakārasya itsaṃjñā. tataḥ kimityata āha–ādirantyena sahetā.
ante bhavaḥ antyaḥ. tena itā sahoccāryamāṇaḥ ādiḥ aṇ? ac ityādirūpaḥ
saṃjñetyarthaḥ. tatra `yasmātpūrvaṃ nāsti paramasti sa ādiḥ, yasmātparaṃ nāsti
pūrvamasti so'ntaḥ' iti ādyantavatsūtre bhāṣyam. tadihādyantaśabdābhyāṃ madhyagā
ākṣipyante. atasteṣāṃ saṃjñeti labhyate. `svaṃ rūpaṃ'miti
pūrvasūtrātsvamityanuvartate. tacca ṣaṣṭayantatayā vipariṇamyate. tadetadāha–
antyenetetyādi. svasya ceti. atra ca svaśabdena saṃjñākoṭi praviṣṭa ādireva
parāmṛśyate, natvantyo'pi, antyeneti tṛtīyayā `sahayukte'pradhāne' iti vihitayā
tasya aprādhānyāvagamāt, sarvanāmnāṃ cotsargataḥ pradhānaparāmarśitvāt. na ca ik?
uk ic yay mayityādipratyāhārāḥ kathaṃ syuḥ, ikārādīnāmāditvā'bhāvāditi vācyaṃ,
na hi sūtrāpekṣamihāditvaṃ kiṃtu ādyantaśabdākṣiptasamudāyāpekṣam. tataśca
aiuṇiti ikāramārabhya ṝlṛgiti kakāraparyantaṃ varṇasamudāyaṃ buddhyā parikalpya
tadāditvamikārasya saṃbhāvanīyam. evamijādiṣvapi. tathā antyatmapi
buddhikalpitasamudāyāpekṣameva na tu sūtrāpekṣam. tataśca rapratyāhāraḥ sugrahaḥ.
anyathā laṇsūtre akārasyā'ntyātvābhāvātsa na syāt. atra
ādyantaśabdayoranyatarā'bhāve madhyagānāmiti na labhyeta. ādirityasyā'bhāve hi
antyenetā sahoccāryamāṇo varṇo'ntyātprāgbhāvināṃ varṇānāṃ saṃjñetyeva
labhyeta. tataśca halpratyāhāre akārādīnāmapi grahaṇaṃ syāt,
antyalakārātpūrvabhāvitvāviśeṣāt. antyenetyasyā'bhāve tu ādiritā
sahoccāryamāṇa ādirūdhrvabhāvināṃ varṇānāṃ saṃjñetyeva labhyeta. tataśca
acpratyāhāre hakārādīnāmapi grahaṇāpattiḥ, āderakārādūdhrvabhāvitvā'viśeṣāt.
ubhayorupādāne tu madhyagānāmiti labhyate ityadoṣaḥ. parasmin sati yasmātpūrvo nāsti
sa ādiḥ, pūrvasmin sati yasmātparo nāsti so'ntya iti bhāṣye
ādyantaśabdārthanirvacanena ādyantayormadhyagā'vinābhūtatvena tābhyāṃ
madhyagānāmākṣepāt. yadyapi dvayorapyādyantaśabdau saṃbhavataḥ, uktanirvacanā'virodhāt,
tathāpi neha dvayorādyantaśabdau bhavataḥ. tathā sati hi antyenetā saha uccāryamāṇa ādiḥ
svasya ādeḥ saṃjñetyeva labhyeta, uktarītyā svaśabdena antyasya
parāmarśā'saṃbhavāt. tataśca uṇityukārasya saṃjñeti paryavasyet. tatra ekasya varṇasya
varṇadvayātmakasaṃjñāvidhānaṃ vyarthamāpadyeta, gauravāt, pratyāhārāṇāṃ
vyavahāralāghavārthatvāt. ato madhyamasattva evā'tra ādyantaśabdāviti tābhyāṃ
madhyagānāmiti labhyate. iteti kim ?. am?pratyāhāro ñamaṅaṇeti makāreṇa mā bhūt.
nacaivamapi suṭ?pratyāhāraḥ `ṭā' iti ṭakāreṇa kiṃ na syāt, ṭāntasamudāyāpekṣayā tasya
antyatvāditi vācyam. prathamātikramaṇe kāraṇā'bhāvena suṭ?pratyāhārasya
auṭaṣṭakāreṇaiva grāhratvāt. uktaṃ ca jaimininā –`prathamaṃ vā niyamyeta
kāraṇasyānatikramāt.' iti. vistarabhayādviramyate. iti halsaṃjñāyāmiti. halsūtre
lakārasya halantyamityāvṛttaprathamasūtreṇa itsaṃjñāyāṃ satyāmādirantyeneti
halsaṃjñāsiddhau caturdaśasūtryāmantyaṇakārādivarṇānāṃ haltvaṃ
siddhamityarthaḥ.
Bālamanoramā2:
�āśuraḥ �āśrvā 924, 1.2.71 ()āśuraḥ. ()āśrvā. ()āśrū()āśurāviti. ()ā()āā api māt
See More
�āśuraḥ �āśrvā 924, 1.2.71 ()āśuraḥ. ()āśrvā. ()āśrū()āśurāviti. ()ā()āā api mātṛtulyatvokterabhyarhitatvam. "()āśrūḥ pūrvajapatnī ca mātṛtulyā prakīrtitā" iti smṛteḥ. iha tallakṣaṇagrahaṇānuvṛttiḥ spaṣṭārthā, "()āśuraḥ ()āśrvā" iti śabdagrahaṇāt.
Tattvabodhinī1:
antyeneti kim?. `su'ḍiti pratyāhārastṛtīyaikavacanāvayavena bhūditi kāśikā Sū #6
See More
antyeneti kim?. `su'ḍiti pratyāhārastṛtīyaikavacanāvayavena bhūditi kāśikākṛt.
yadyapi ṭakārāntasaṅghasya ṭāṭakāro'pyantyo bhavati, tathāpyantyeneti
grahaṇasāmathryādantyatvaprayuktā yasyetsaṃjñā tenaiva pratyāhāraḥ, na hi ṭāṭakāre
`halantyam' itīsaṃjñā pravartate. nacaivaṃ `ra'pratyāhārā'siddhiḥ.
laṇsūtrasthā'varṇasyānunāsikatvapratijñāsāmathryādanantyenāpi itā
pratyāhārāttatsidhyatīti kāśikākāśaśayaḥ. niṣkarṣastviha-`svaujasamauṭ-' iti
sūtre darśayiṣyate. vistarastu śabdakaustubhe'nusandheyaḥ. iteti kim ?.
rapratyāhāro yathā syāt. sa hranunāsikatvapratijñāsāmathryādanantyenāpi gṛhrata
ityuktam, na caitaditetyasya virahe labhyata iti śabdakaustubhe sthitam.
atrādyantābhyāmavayabābhyāmavayavī samudāya ākṣipyate. tasya ca yugapallakṣye
prayogā'bhāvāttadavayaveṣvalavatarantī saṃjñā madhyageṣu viśrāmyati, natvādyantayoḥ,
saṃjñāsvarūpāntarbhāveṇa tayoḥ pārāthryanirṇayādityāśayenāha-madhyagānāmiti. svasya
ceti. `svaṃ rūpam' ityanuvartata iti bhāvaḥ. svaṃ rūpāṃ cādereva gṛhrate nāntyasya,
`antyena' ityapradhānatṛtīyānirdeśāt. sarvanāmnāmutsargataḥ
pradhānaparāmarśitvāt. nanu `sva'mityasyānuvṛttau `kaḥ saṃjñī' ityākāṅkṣāyāḥ
śāntatvādavayavyākṣepo na syāt. tathā ca `ikoyaṇaci' ityādāvikārasya sthāne yakāraḥ
syādakāre pare ityevamarthaḥ syāt. maivam. ādereva saṃjñitve tu `ādirantyena' iti
saṃjñākaraṇasyaiva vaiyathryāpattaiḥ. kiṃca aṇ?-ak-ac-aṭ-am-aśādīnāṃ
pṛthaṅnirdeśo'pi vyarthaḥ syāt, sarvatrā'kārasyaiva saṃjñitvāditi dik.
śabdakostubhe tu-ādyantāvayavadvārā samudāyānukaraṇena siddhe'ntyavyāvṛttyarthamidaṃ
sūtramiti sthitam॥
Tattvabodhinī2:
�āśuraḥ �āśrvā 800, 1.2.71 ()āśuraḥ ()āśrvā. nanvetatsūtradvayaṃ vyarthaṃ, pitṛś
See More
�āśuraḥ �āśrvā 800, 1.2.71 ()āśuraḥ ()āśrvā. nanvetatsūtradvayaṃ vyarthaṃ, pitṛśabdena mātāpitroḥ, ()āśuraśabdena ()āśrū()āśurayorlakṣaṇayā bodhasaṃbhabāt. na ca "sarūpāṇā"mityādisūtrasamūhavadidamapi sūtradvayaṃ dvandvanivṛttyarthamāvaśyakamiti vācyaṃ, pakṣe tasyāpīṣṭatvāditi cet. atrāhuḥ--pitṛ()āśuraśabdayoriva mātṛ()āśabdayoḥ kevalayoruktaviṣaye prayogaṃ vārayitumārambhaṇīyaṇeva sūtradvayam, anabhidhānamāśritya pratyākhyānasyā'nucitatvāditi. mātāpitarāviti. "piturdaśaguṇaṃ mātā gauraveṇātiricyate"iti smṛtermāturabhyarhitatvātpūrvanipātaḥ. "ānaṅṛtaḥ"ityānāṅ. ()āśrū()āśurāviti. "()āśruḥ pūrvapatnī ca mātṛ-tulyā prakīrtitā"iti smṛteḥ ()āśrvā abhyarhitatvāpūrvanipātaḥ.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents