Kāśikāvṛttī1:
ktvā pratyayaḥ seṇ na kid bhavati. devitvā. vartitvā. seṭiti kim? iṛtvā '
gutvā
See More
ktvā pratyayaḥ seṇ na kid bhavati. devitvā. vartitvā. seṭiti kim? iṛtvā '
gutvā ' ktvāgrahaṇaṃ kim? nigṛhītiḥ. upasnihitiḥ. nikucitiḥ. na seḍiti kṛte
'kittve niṣṭhāyām avadhāraṇāt. jñāpakānna prokṣāyāṃ sani jhalgrahaṇaṃ viduḥ.
ittvaṃ kitvaṃnihogena reṇa tulyaṃ sudhīvani. vasvarthaṃ kidatīdeśānni gṛhītiḥ
prayojanam.
Kāśikāvṛttī2:
na ktvā saiṭ 1.2.18 ktvā pratyayaḥ seṇ na kid bhavati. devitvā. vartitvā. seṭit
See More
na ktvā saiṭ 1.2.18 ktvā pratyayaḥ seṇ na kid bhavati. devitvā. vartitvā. seṭiti kim? iṛtvā ' gutvā ' ktvāgrahaṇaṃ kim? nigṛhītiḥ. upasnihitiḥ. nikucitiḥ. na seḍiti kṛte 'kittve niṣṭhāyām avadhāraṇāt. jñāpakānna prokṣāyāṃ sani jhalgrahaṇaṃ viduḥ. ittvaṃ kitvaṃnihogena reṇa tulyaṃ sudhīvani. vasvarthaṃ kidatīdeśānni gṛhītiḥ prayojanam.
Nyāsa2:
na ktvā seṭ. , 1.2.18 ktvāpratyayasyaupaveśikaṃ kittvamastyeveti tadiṭaḥ ktvāpra
See More
na ktvā seṭ. , 1.2.18 ktvāpratyayasyaupaveśikaṃ kittvamastyeveti tadiṭaḥ ktvāpratyayena grahaṇāt seṭo'pi prāpnotītyataḥ pratiṣedha'yamārabhyate. "ktvāpratyayaḥ seṭ kinna bhavati" iti. atha kiṃ kakārasyetsaṃjñāpratiṣedhāt kittvanna bhavati? kitkāryasya pratiṣedhādvā? yadi hratra kakārasyetsaṃjñāpratiṣedhādakittvaṃ vidhitsitaṃ syāditsaṃjñāprakaraṇe "laśakvaseṭktvātaddhitayoḥ" iti sūtraṃ kuryāt. evaṃ hi dviṣpratiṣedho na katrtavyo bhavati. tasmāt kittvapratibaddhaṃ yat kāryaṃ tatpratiṣedhādakittvaṃ seṭaḥ ktvāpratyasyānena kriyate, na tu kakārasyetsaṃjñāpratiṣedhāt.
atha sānubandhakasya grahaṇaṃ kimartham "na tvā" ityevocyeta,evaṃ hi laghu sūtraṃ bhavati? naitadasti; kakārānuccāraṇe hi kaściddveṣyamapi vijānīyāt. seṭaḥ ktvāpratyayasya kakārānubandha eva nāsti, niranubandhakasyoccāraṇāditi. tadevaṃ mā vijñāyīti sānubandhakasyoccāraṇam.kaḥ punaḥ seṭo niranubandhakatve vidhau niranubandhaka uccāryate? evamapi seṭa eva grahaṇaṃ syāt, nāniṭaḥ;sānubandhakatvāt.
"nigṛhītiḥ"iti. "striyāṃ ktin" 3.3.94 "titutratatha" (7.2.9) iti "grahādīnāṃ pratiṣedho vaktavyaḥ (vā.831.?) iti titutratathetyādineṭpratiṣedho na bhavati."upasnihitiḥ" iti. "sniha prītau" (dhā.pā.1200),"nikucitiḥ" iti. "kuncu kruncu kauṭilyālpībhāvayoḥ"(dhā.pa.185,186) eṣu triṣūdāharaṇeṣu yathākramaṃ saṃprasāraṇaguṇapratiṣedhau. "aniditāṃ hala upadhāyāḥ kṅiti" 6.4.24 ityanunāsikalopaśca kittvādbhavati.
"na seṭ" ityādi. na seḍityetāvatā yogenākittve sati siddhaṃ devitvetyādi,ktvāgrahaṇaṃ tu kimartham, tena vinā'kittve sati "gudha pariveṣṭane" (dhā.pā.1120) nigudhito nigudhito nigudhitavānityatra niṣṭhāyāṃ prāpnotīti cet? naitadasti; niṣṭhāyāmavadhāraṇāt. "niṣṭhā śīṅasvidimidi" 1.2.19 ityatrāvadhāraṇānniṣṭhāyāṃ na bhaviṣyati-- śīṅādibhya eva niṣṭhā seṭ kinna bhavati nānyebhyo dhātubhya iti. śīṅādibhyo niṣṭhaiveti viparīta niyamastu nāśaṅkanīyaḥ, na hraniṣṭārthā śāstre praklṛptiriti na bhaviṣyati. liṭastarhi kittvasya pratiṣedhaḥ syāt, tataśca jagmiva,jagmityetatra "gamahana" 6.4.98 ityādinopadhālopo na syādityata āha-- "jñāpakānna parokṣāyām" iti. parokṣe vihitattavālliṭaḥ śrutiḥ parokṣetyucyate, tasyāṃ kittvapratiṣedho na bhaviṣyati. katham? jñāpakāt. kiṃ tajjñāpakam? ityāha-- "sani jhalgrahaṇaṃ viduḥ" iti. yadayam "iko jhal" 1.2.9 iti san()viśeṣaṇaṃ karoti,tato jñāyate-- aupadeśikasya kittvasyana seḍiti pratiṣedho'yam nātideśikasyeti. jhalgrahaṇaṃ hiśiśayiṣata ityatra kittvaṃ mā bhūdityevamarthaḥ kriyate. yadi ca na seḍiti pratiṣa#edhaḥ ātideśikasyāpi kittvasya syāt; jhalgrahaṇamanarthakaṃ syāt. astvatra kittvam, tasya na seḍiti pratiṣedho bhaviṣyatīti tasmādaudeśikasya kittvasya pratiṣedho'yaṃ nātideśikasyeti. asyārthasya jñāpakaṃ jhalgrahaṇaṃ syāt, "sthādhvoricca" 1.2.17 ityatra jhalādau sicītvaṃ yathā syāt, ajādau mā bhūditi-- upāsthāyiṣātāmiti. atra hi "syasicsīyuṭtāsiṣu" 6.4.62 ityādinā ciṣvadbhāvaḥ prāpnoti, ittvañca; tatra paratvācciṇvadbhāvādiṭ. ciṇvadbhāve sati "āto yuk ciṇkṛtoḥ" 7.3.33 iti yuk; tatrāsati jhalgrahaṇa iḍādāvapīttvaṃ yakārasthāne prāpnoti, naitadasti; yasmādittvaṃ kitsanniyogena vidhīyate. kittvaṃ hi pradhānabhūtam, ittvamanvācayaśiṣṭam. ataḥ kittvābhāve tadittvaṃ na bhaviṣyatīti. atha "sthādhvoricca" (1.2.17) ityatrāpi kittvaṃ kasmānna bhavati? "na seṭ" ityetāvatā yogena pratiṣiddhatvāt.
"reṇa tulyaṃ sudhīvani" iti. repheṇa tulyametadittvam. kva codāharaṇe? sudhīvanītyatra. śobhanā dhīvāno yasyāṃ sā sudhīvā. "ano bahuvrīheḥ" 4.1.12 iti ṅīpo'tra pratiṣedhe kṛte yathā "vano ra ca" 4.1.7 iti repho ṅīpsanniyogena vidhīyamānastadabhāve na bhavati, tathā kittavasanniyogena vidhāyamānamittvaṃ tadabhāve na bhaviṣyati. kimarthaṃ tarhi
ktvāgrahaṇam? kvasau kittvapratiṣedho mā bhūdityevamarthaṃ ktvāgrahaṇaṃ katrtavyam. kvasau tvaupadeśikaṃ kittvamasti, tasya "na seṭ" ityetāvatā yogena pratiṣedhaḥ syāt. tataśca jagmivān-- ityatropadhālopo na syāt. "vasvarthaṃ kidatīdeśāt" iti. na bhaviṣyatītyadhyāhāryam. astu kvasāvaupadeśikasya kittvasya pratiṣedhaḥ, satyapi tasmin "asaṃyogālliṭ kit" 1.2.5 iti yadātideśikaṃ kittvam, tenopadhālopo bhaviṣyati. jhalgrarahaṇādātideśikasya kittvasya pratiṣedho na bhaviṣyatītyuktaṃ hretat. tasmādvasvarthaṃ ktvāgrahaṇaṃ na bhaviṣyatīti.
evaṃ tarhi-- nigṛhītiḥ prayojanam. ktini tu pratiṣedho mā bhūdityevamarthaṃ
ktvāgrahaṇamityarthaḥ. jagmivānityatra "vibhāṣā gamahanavidaviśām" 7.2.68 iti kvasoriṭ, "ugidacām" 7.1.70 iti num, halaṅyādisaṃyogāntalopau (5.1.68; 8.2.23)
"sāntamahataḥ" 6.4.10 ityādinā dīrghaḥ.
Laghusiddhāntakaumudī1:
seṭ ktvā kinna syāt. śayitvā. seṭ kim? kṛtvā.. Sū #883
Laghusiddhāntakaumudī2:
na ktvā seṭ 883, 1.2.18 seṭ ktvā kinna syāt. śayitvā. seṭ kim? kṛtvā॥
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents