Kāśikāvṛttī1:
kṛd yo makārāntaḥ, ejantaśca tadantaṃ śabdarūpam avyayasaṃjñaṃ bhavati. svāduṅkā
See More
kṛd yo makārāntaḥ, ejantaśca tadantaṃ śabdarūpam avyayasaṃjñaṃ bhavati. svāduṅkāraṃ
bhuṅkte. sampannaṅkāraṃ bhuṅkte. lavaṇaṅkāraṃ bhuṅkte. ejantaḥvakṣe rāyaḥ. tā
vāmeṣe rathānām. ṛtve dakṣāya jīvase. jyok ca sūryaṃ dṛśe. vakṣe iti vaceḥ
tumarthe sesenase 3-4-9 iti sepratyaye kutve ṣatve ca kṛte rūpam. eṣe iti iṇaḥ
sepratyaye guṇe ṣatve ca kṛte rūpam. jīvase iti jīveḥ ase pratyaye rūpam. dṛśe
iti dṛśeḥ kenpratyayo nipātyate dṛśe vikhye ca 3-4-11 iti. antagrahaṇam
aupadeśikapratipattyartham. iha mā bhūt ādhaye, cikīrṣave, kumbhakārebhyaḥ iti.
Kāśikāvṛttī2:
kṛnmejantaḥ 1.1.39 kṛd yo makārāntaḥ, ejantaśca tadantaṃ śabdarūpam avyayasaṃjñ
See More
kṛnmejantaḥ 1.1.39 kṛd yo makārāntaḥ, ejantaśca tadantaṃ śabdarūpam avyayasaṃjñaṃ bhavati. svāduṅkāraṃ bhuṅkte. sampannaṅkāraṃ bhuṅkte. lavaṇaṅkāraṃ bhuṅkte. ejantaḥvakṣe rāyaḥ. tā vāmeṣe rathānām. ṛtve dakṣāya jīvase. jyok ca sūryaṃ dṛśe. vakṣe iti vaceḥ tumarthe sesenase 3.4.9 iti sepratyaye kutve ṣatve ca kṛte rūpam. eṣe iti iṇaḥ sepratyaye guṇe ṣatve ca kṛte rūpam. jīvase iti jīveḥ ase pratyaye rūpam. dṛśe iti dṛśeḥ kenpratyayo nipātyate dṛśe vikhye ca 3.4.11 iti. antagrahaṇam aupadeśikapratipattyartham. iha mā bhūt ādhaye, cikīrṣave, kumbhakārebhyaḥ iti.
Nyāsa2:
kṛnmejantaḥ. , 1.1.38 "svāduṅkāraṃ bhuṅkte" iti. "svādumi ṇamul&q
See More
kṛnmejantaḥ. , 1.1.38 "svāduṅkāraṃ bhuṅkte" iti. "svādumi ṇamul" 3.4.26. "svādumi" ityata eva
nirdeśādupapadasya makārāntatvaṃ nipātyate. svādumiti cārthagrahaṇam. tena sampannādāvapyupapade ṇamul bhavati. "vakṣe" iti. "vaca paribhāṣaṇe" (dhā.pā.1063), "brāuvo vaciḥ"
2.4.56iti brāūñādeśo vā. "coḥ kuḥ" 8.2.30 iti kutvam.
"antagrahaṇam" ityādi. "aupadeśikapratipattyartham" iti. nityayoge
bahuvrīhivijñānādaupadeśikapratipattiḥ. upadeśe bhavamaupadeśikam.tasya pratipattijrñānam prayojanaṃ yasya tat tathā. evaṃ manyate- vināpyantagrahaṇena "yena vidhistadantasya" 1.1.71 iti sāmathryādvā kṛtastadantavidhau siddhe yadantagrahaṇaṃ kriyate tasyaitat prayojanam niyogato yasyaijantatvamupadeśāvasthāyāmeva bhavati tasyaiva pratītiryathā syāditi. "ādhaye" iti. dadhāterāṅpūrvāt "upasarge ghoḥ kiḥ" 3.3.92 iti kiḥ, "āto lopa iṭi ca" 6.4.34 ityākāralopaḥ, caturthyekavacane "gherṅiti" 7.3.111 iti guṇaḥ. "cikīrṣadaḥ" iti. karoteḥ san, "ajjhanagamāṃ sani" 6.4.16 iti dīrghaḥ; "sanāśaṃsabhikṣa uḥ" 3.2.168 ityupratyayaḥ; ato lopaḥ, śeṣaṃ pūrvavat. "kumbhakārebhyaḥ" iti. "karmaṇyaṇ" 3.2.1 "upapadamatiṅa"2.2.19 iti samāsaḥ; "bahuvacane jhalyet" 7.3.103 ityettvam. nanu ca lakṣamapratipadoktaparibhāṣayaiva vā "asiddhaṃ bahiraṅgamantaraṅge" (vyā.pa.42) ityeva
vātra saṃjñā na bhaviṣyati- vibhaktipratyayaṃ hrāśritya vidhīyamānatvād guṇādikāryaṃ bahiraṅgam, avyayasaṃjñā tvantaraṅgam, bāhrasya nimittasyānāśrayaṇāt, satyametat; evaṃ tvarthapratipattau pratipattigauravaṃ syāt. atastatparihārārthamantagrahaṇaṃ kṛtam॥
Laghusiddhāntakaumudī1:
kṛdyo mānta ejantaśca tadantamavyayaṃ syāt. smāraṃ smāram. jīvase. pibadhyai.. Sū #370
Laghusiddhāntakaumudī2:
kṛnmejantaḥ 370, 1.1.38 kṛdyo mānta ejantaśca tadantamavyayaṃ syāt. smāraṃ smāra
See More
kṛnmejantaḥ 370, 1.1.38 kṛdyo mānta ejantaśca tadantamavyayaṃ syāt. smāraṃ smāram. jīvase. pibadhyai॥
Bālamanoramā1:
kṛnmejantaḥ. kṛt-mejanta iti chedaḥ. m ca ecca mecau , tau ante yasyeti
bahuvrī Sū #443
See More
kṛnmejantaḥ. kṛt-mejanta iti chedaḥ. m ca ecca mecau , tau ante yasyeti
bahuvrīhiḥ. tadāha–kṛdyomānta iti. tadantamiti. kevalasya kṛtaḥ
prayogā'narhatvātsaṃjñāvidhāvapi tadantavidhiriti bhāvaḥ. smāraṃ smāramiti.
`ābhīkṣṇye ṇamulce'ti smṛdhātorṇamul, `aco ñṇitī ti vṛddhiḥ, raparatvam,
`nityavīpsayo'riti dvitvaṃ, māntakṛdantatvādavyayatvam. jīvase iti. `tumarthe
sesenase' ityādinā'sepratyayaḥ. pibadhyai iti. `tumarthe se' ityādinā
śadhyaipratyayaḥ. śittvātsārvadhātukatvam. `pāghrādhme'ti pibādeśa iti bhāvaḥ.
śaptu na, katrrarthe sārvadhātuke tadvidheḥ, `avyayakṛto bhāve' iti
siddhāntādityāhuḥ.
Bālamanoramā2:
kṛnmejantaḥ 443, 1.1.38 kṛnmejantaḥ. kṛt-mejanta iti chedaḥ. m ca ecca mecau , t
See More
kṛnmejantaḥ 443, 1.1.38 kṛnmejantaḥ. kṛt-mejanta iti chedaḥ. m ca ecca mecau , tau ante yasyeti bahuvrīhiḥ. tadāha--kṛdyomānta iti. tadantamiti. kevalasya kṛtaḥ prayogā'narhatvātsaṃjñāvidhāvapi tadantavidhiriti bhāvaḥ. smāraṃ smāramiti. "ābhīkṣṇye ṇamulce"ti smṛdhātorṇamul, "aco ñṇitī ti vṛddhiḥ, raparatvam, "nityavīpsayo"riti dvitvaṃ, māntakṛdantatvādavyayatvam. jīvase iti. "tumarthe sesenase" ityādinā'sepratyayaḥ. pibadhyai iti. "tumarthe se" ityādinā śadhyaipratyayaḥ. śittvātsārvadhātukatvam. "pāghrādhme"ti pibādeśa iti bhāvaḥ. śaptu na, katrrarthe sārvadhātuke tadvidheḥ, "avyayakṛto bhāve" iti siddhāntādityāhuḥ.
Tattvabodhinī1:
kṛnmejantaḥ. atra `mejanta'ityetaccha\ufffdtatvātkṛta eva viśeṣaṇaṃ natu
k Sū #400
See More
kṛnmejantaḥ. atra `mejanta'ityetaccha\ufffdtatvātkṛta eva viśeṣaṇaṃ natu
kṛdantasyā'śrutasya. anyathā `pratāmau' `pratāmaḥ'. lavamācaṣṭe ṇau kvipi ṇilope
vasyoṭhi vaddhau ca `lauḥ'—atrāpi prasajyateti bhāvaḥ. bhavati hretatpratyayalakṣaṇena
kṛdantam, ejantaṃ ca śrūyate iti, tadāha–kṛdyo mānta ejanta iti. smāraṃ smāramiti.
smarateḥ`ābhīkṣṇye ṇamul'. vṛddhiḥ. raparatvam. `nityavūpsayoḥ'iti dvitvam.
jīvase iti. `tumarthe sesen'ityasepratyayaḥ. pibadhyai iti. `tumarthe' ityanenaiva
`śadhyai'pratyayaḥ. `pāghre'ti pibādeśaḥ. `yena vidhistadantasye'tyanenaiva siddhe
sūtre'ntagrahaṇamaupadeśikapratipattyarthaṃ, teneha na—ādhaye. cikīrṣave.
lakṣaṇapratipadokta–saṃnipātaparibhāṣābhyāṃ siddhe tayoranityatvajñāpanāyedamiti
manoramāyāṃ sthitam. etacca `avyayādāpsupa'ityatrāvyayātparasya supo lu'giti
yathāśrutavyākhyānamabhipretyoktam. `avyayādvihikasye'ti vyākhyāne tvādhaye
ityādau avyayasaṃjñāmaniṣṭāntaramūhram.
Tattvabodhinī2:
kṛnmejantaḥ 400, 1.1.38 kṛnmejantaḥ. atra "mejanta"ityetaccha()tatvātk
See More
kṛnmejantaḥ 400, 1.1.38 kṛnmejantaḥ. atra "mejanta"ityetaccha()tatvātkṛta eva viśeṣaṇaṃ natu kṛdantasyā'śrutasya. anyathā "pratāmau" "pratāmaḥ". lavamācaṣṭe ṇau kvipi ṇilope vasyoṭhi vaddhau ca "lauḥ"---atrāpi prasajyateti bhāvaḥ. bhavati hretatpratyayalakṣaṇena kṛdantam, ejantaṃ ca śrūyate iti, tadāha--kṛdyo mānta ejanta iti. smāraṃ smāramiti. smarateḥ"ābhīkṣṇye ṇamul". vṛddhiḥ. raparatvam. "nityavūpsayoḥ"iti dvitvam. jīvase iti. "tumarthe sesenityasepratyayaḥ. pibadhyai iti. "tumarthe" ityanenaiva "śadhyai"pratyayaḥ. "pāghre"ti pibādeśaḥ. "yena vidhistadantasye"tyanenaiva siddhe sūtre'ntagrahaṇamaupadeśikapratipattyarthaṃ, teneha na---ādhaye. cikīrṣave. lakṣaṇapratipadokta--saṃnipātaparibhāṣābhyāṃ siddhe tayoranityatvajñāpanāyedamiti manoramāyāṃ sthitam. etacca "avyayādāpsupa"ityatrāvyayātparasya supo lu"giti yathāśrutavyākhyānamabhipretyoktam. "avyayādvihikasye"ti vyākhyāne tvādhaye ityādau avyayasaṃjñāmaniṣṭāntaramūhram.
1.Source: Arsha Vidya Gurukulam
2.Source: Sanskrit Documents