uñaḥ iti vartate. uñaḥ itāvanārṣe ūṃ ityayamādeśo bhavati dīrgho 'nunāsikaśca, śāklyasya matena pragṛhyasaṃjñakaśca. śākalyasya grahaṇaṃ vibhāṣā'rtham iha apyanuvartate. tena trīṇi rūpāṇi bhavanti u iti, viti, ūṃ iti.

īdūtau ca saptamyarthe 1.1.19 śāklyasyaitāvanārśe iti nivṛttam. īdantam ūdantaṃ ca śabdarūpaṃ saptamyarthe vartamānaṃ pragṛhyasaṃjñaṃ bhavati. adhyasyāṃ māmakī tanū. māmakyāṃ tanvām iti prāpte, māṃkyām māmakī iti, tanvām tanū iti. somo gaurī adhi śritaḥ. īdūtau iti kim? priyaḥ sūrye priyo agnā bhavāti. agniśabdāt parasyāḥ saptamyāḥ ḍādeśaḥ. saptamīgrahaṇaṃ kim? dhītī, matī, suṣṭutī dhītyā, matyā, suṣṭutyā iti prāpte. arthagrahaṇaṃ kim? vā'pyaśvaḥ. nadyātiḥ. taparakaraṇam asandehārthaṃ. īdūtau saptamīityeva lupte 'rthagrahaṇād bhavet. pūrvasya cet savarṇo 'sāvāḍāmbhāvaḥ prasajyate. 1. vacanādyatra dīrghatvaṃ tatra api sarasī yadi. jñāpakaṃ syāt tadantatve mā vā pūrvapadasya bhūt. 2.

ūm̐. idamapyekapadaṃ sūtram. ūm̐ iti dīrghasyā'nunāsikasya ūkārasya luptaprathamāvibhaktikasya nirdeśaḥ. uña ityanuvartate, itau śākalyasya pragṛhramiti ca. tadāha–uña itāviti. ūm̐ ītīti. uktavidhe ūm̐kārādeśe rūpam. pragṛhratvātprakṛtibhāvaḥ. etadādeśā'bāvapakṣe pūrvasūtreṇa pragṛhratve sati `u itī'ti rūpam. pragṛhratvasyāpyabhāve sati yaṇādeśe `vitī'ti rūpamiti trīṇi rūpāṇi phalitāni. tadevamuña ūm̐ ityekameva sūtraṃ vibhajya vyākhyātam. ekasūtratve tu uña itau pare `ūm̐' ityayaṃ dīrgho'nunāsikaḥ pragṛhraścādeśaḥ śākalyāmate syāt. tadabhāvapakṣe tu `nipāta ekā'jiti nityaṃ pragṛhratvamityetāvallabhyeta. tataśca `ūm̐ iti ' `u itī'ti rūpadvayameva syāt, `vitī'ti rūpaṃ na labhyeta. ato vibhajya vyākhyātam.

īdūtau ca saptamyarthe 110, 1.1.18 īdūtau ca. "pragṛhra"mityanuvartate. tacca dvivacanāntatayā vipariṇamyate. śabdasvarūpasya viśeṣyatvāttadantavidhiḥ. "īdūtau ca saptamyā"vityeva siddhe'rthagrahaṇādyatra saptamyā luki "yaḥ śiṣyate sa lupyamānārthābhidhāyī" iti nyāyena prakṛtereva saptamyarthe paryavasānaṃ tathāvidhatvamīdūdantayorgamyate. tathāca saptamyarthe paryavasannāvīdūdantau śabdau pragṛhrau sta ityakṣarārthaḥ. phalitamāha--saptamyartha ityādinā. somo gaurī iti. gauryāmityarthaḥ. "supāṃ sulu"giti saptamyā luk. pragṛhratve prakṛtibhāvānna yaṇ. vātapramītyādisaptamyantaṃ tu nātrodāharaṇam, tatra saptamyā luptatvā'bhāvena prakṛteḥ saptamyarthe'pravṛtteḥ. māmakī tanū iti. māmakyāṃ tanvāmityarthaḥ. "supāṃ sulu"giti saptamyāluk. pragṛhrebhyaḥ parata itiśabdaprayogasya padakārairniyamitatvāt padapāṭhe "māmakī iti" "tanū itī"tyatra pragṛhratvaphalaṃ bodhyam. nanu "īdūtau ca saptamyāḥ" ityeva sūtryatām. ṣaṭa()ā cā'rthadvārā saṃbandho vivakṣyatāṃ, tataśca saptamyarthe vidyamānamīdūdantamityarthasyārthagrahaṇaṃ vinaiva lābhādarthagrahaṇaṃ kimarthamiti pṛcchati--arthagrahaṇaṃ kimiti. kasma#ai prayojanāyetyarthaḥ. "ki"mityavyayam. vṛttāviti. arthagrahaṇasāmathryālluptasaptamyarthamātre paryavasannamityartho vivakṣitaḥ. tataśca samāsavṛttau luptasaptamīke īdūdantapūrvapade saptamyarthamatilaṅghya uttarapadārthe pravṛtte sati pragṛhrasaṃjñā na bhavati. mā bhūditi. "māṅi luṅ" sarvalakārāpavādaḥ. vāpya()ā iti. "vāpyām--a()ā" iti vigrahe supsupeti samāse "vāpya()ā" iti rūpamityarthaḥ. atra vāpyāmiti saptamyā adhikaraṇatvamavagataṃ, taccādhikaraṇakārakaṃ kriyāpekṣaṃ. tatra vāpyāma()āo vartata iti kriyādhyāhāre vartamānakriyāyāṃ vāpyā vidyamāne'()o lakṣamayā pravṛtiṃ()ta puraskṛtya samāso vaktavyaḥ. evaṃ ca samāse luptasaptamīkasya vāpīśabdasya saptamyarthamatilaṅghya tatsaṃsṛṣṭe ādheyabhūte'()o'pi pravṛtteḥ saptamyarthamātrāviśrāntyabhāvānna pragṛhratvamiti bhāvaḥ.

ūm̐. anunāsika iti. tenāsmin pare `yaro'nunāsike-' iti vikalpaḥ `yadetanūm̐ iti paṭhasi' `yadetadūm̐' iti vā. etadarthamevātrānunāsikagrahaṇam. anyathā `yaroñamyanunāsiko ve'tyevāvakṣyat. `yaro ñami ñamve'tyevāvakṣyadityuktau tu yathāsaṅkyapravṛttyā `ammayaṃ' `tanne'tyādisiddhāvapi `cinmayaṃ' `etanmurāri'riti na sidhyet. `kṛnmejantaḥ' `ṅamuṇnitya'mityādinirdeśāśrayaṇe tu pratipattigauravam. vastustu `yaro'nunāsike ñamve'tyeva sūtrayituṃ yuktamityāhuḥ.

īdūtau ca saptamyarthe 90, 1.1.18 īdūtau ca. īdūtāviti kim?. "priyaḥ sūrye priyo agnā bhavāti".?gniśabdātparasyāḥ saptamyāḥ "supāṃ sulu"gityādinā "ḍā"deśaḥ. padakāraiḥ pragṛhreṣu itiśabduprayogasya niyamitatvena ihāpi padakāle itiśabdaprayogaprasaṅgaḥ, sa cā'niṣṭa iti bodhyam. saptamīgrahaṇaṃ kim?, dhītī, matī, suṣṭutī. dhītyā, matyā, suṣṭutyā iti prāpte tṛtīyaikavacanasya pūrvasavarṇa īkāraḥ. tataḥ "akaḥ savarṇe dīrghaḥ" ityekādeśaḥ. na tviha "supāṃ sulu"giti luk, hyasvaśravaṇāpatteḥ. somo gaurī iti. "vātapramī atra" "yayī āsakta" ityādyudāharaṇe satyapyūkārāntasya laukikodāharaṇābhāvādubhayorapi veda evodāharaṇamuktam. māmakī tanū iti. yadyapyatra saṃhitāyāṃ pragṛhraprayojanaṃ nāsti, tathāpi "māmakī iti" "tanū iti" padakāle tadastyeva, "svāyāṃ tanū ṝtvyenādhamānā"-mityatra tu saṃhitākāle'pyasti, tathāpi "ṛtyakaḥ" iti pākṣikaprakṛtibhāvenāpyetatsiddhaṃ, chandasi rūpāntarasyāpādayitumaśakyatvāditi bodhyam. saptamyā lugiti. yadi dhītyādāviva vibhakteḥ pūrvasavarṇe kṛte savarṇadīrgha ekādeśa iti vyākhyāyeta tadā ekādeśaṃ bādhitvā paratvādāṅgatvātvācca "āṇnadyāḥ"ityāṭ ṅerām ca syāditi bhāvaḥ. arthagrahaṇaṃ kimiti. "vāpya()ā" ityatra yo vāpīśabdaḥ satu vāpyadhikaraṇakadravye upasaṅkāntaḥ. "somo gaurī" ityatra gaurīśabdastu saptamyarthamātre paryavasannaḥ, na tu tadadhikaraṇakadravye upasaṅkāntaḥ, vṛttyābhāvāditi bhedaḥ.