nāga नाग
Definition: नाग a. (-गी f.) Serpentine, formed of snakes, snaky. -2 Elephantine. -गः [न गच्छति इत्यगः न अगो नागः] 1 A snake in general, particularly the cobra; नासुरो$यं न वा नागः Ki.15.12. -2 A fabulous serpentdemon or semi-divine being, having the face of a man and the tail of a serpent, and said to inhabit the Pātāla; अनन्तश्चास्मि नागानाम् Bg.1.29; R.15.83. -3 An elephant; दिङ्नागानां पथि परिहरन् स्थूलहस्तावलेपान् Me.14,36; Si.4.63; V.4.25. -4 A shark. -5 A cruel or tyrannical person. -6 (At the end of comp.) Any pre-eminent or distinguished person, e. g. पुरुषनागः . -7 A cloud. -8 A peg projecting from a wall to hang anything upon. -9 Name of several plants as Mesua Roxburghii, Rottlera Tictoria, Piper betel; (Mar. नागचाफा, नागकेशर, पानवेल, नागरमोथा etc.); Bhāg.8.2.18; Rām.7. 42.4. -1 One of the five vital airs of the body, that which is expelled by eructation. -11 The number 'seven'. -12 A trumpet (see नागवेला). -गम् 1 Tin. -2 Lead. -3 One of the astronomical periods (Karaṇas) called ध्रुव -4 The effects of that period on anything done during it. -5 The asterism called आश्लेषा. -6 A captivating act of females (स्त्रीबन्धः), gesticulation; L. D. B. -7 A kind of coitus; Nm. -गी 1 A female Nāga. -2 A female elephant; -Comp. -अङ्गम् Hastināpura. -अङ्गना 1 a female elephant. -2 the proboscis of an elephant. -अञ्चला, -अञ्जना = नागयष्टि q. v. -अञ्जना a female elephant. -अधिपः an epithet of Śeṣa. -अन्तकः, -अरातिः, -अरिः 1 an epithet of Garuḍa. -2 a peacock. -3 a lion. -अशनः 1 a peacock; Pt.1.159. -2 an epithet of Garuḍa. -3 a lion. -आख्यः = नागकेसर q. v. -आननः an epithet of Ganeśa. -आनन्दम् a drama by Śrīharṣa. -आरूढ a. Riding upon an elephant. -आह्वः Hastināpura. -इन्द्रः 1 a lordly or superior elephant; नागेन्द्रहस्तास्त्वचि कर्कशत्वात... कदलीविशेषाः Ku. 1 36. -2 Airāvata, Indra's elephant; कुथेन नागेन्द्रमिवेन्द्रवाहनम् Śi. -3 an epithet of Śeṣa. -ईशः 1 an epithet of Śeṣa. -2 Name of the author of Paribhāṣenduśekhara and several other works. -3 Name of Patañjali. -उदम्, -उदरम् 1 a breast-plate. -2 a peculiar disease of pregnancy (गर्भोपद्रवभेद). -कन्यका, -कन्या a serpent-virgin. -कर्णः the castor-oil plant. -किंजल्कः = नागकेसर q. v. -कुमारी Rubia Munjiṣṭā (Mar. मंजिष्ठ). -केतुः An epithet of Karṇa (?); समरमधि- गतार्थः प्रस्थितो नागकेतुः Karṇabhāra 1.3. -केसरः Name of a tree with fragrant flowers, Mesua Roxburghii; कतकं नक्रनखरं नलदं नागकेसरम् Śiva B.3.14. -रम् a kind of steel. -गर्भम् red lead. -चूडः an epithet of Śiva. -जम् 1 red lead. -2 tin. -जिह्विका red arsenic. -जीवनम् tin. (-नः) orpiment. -दन्तः, -दन्तकः 1 ivory. -2 a peg or bracket projecting from a wall and used to hang things upon; N.18.15. -दन्ती 1 a kind of sun-flower. -2 a harlot. -द्वीपम् Name of a द्वीप in Bharatavarṣa. -नक्षत्रम्, -नायकम् the constellation called Āśleṣā. (-कः) the lord of serpents; अनन्तो वासुकिः पद्मो महापद्मो$पि नक्षकः । कर्कोटः कुलिकः शङ्ख इत्यष्टौ नागनायकाः ॥ Trikāṇdaśeṣa. -नामकम् Tin. -नामन् m. holy basil (तुलसी). -नासा the proboscis of an elephant. -निर्यूहः a large pin or bracket projecting from a wall. -पञ्चमी 1 Name of a festival on the fifth day in the bright half of Śrāvaṇa. -2 the fifth day in the dark half of Āsāḍha. -पतिः an epithet of (1) Airāvata. (2) Śesa. -पदः a mode of sexual enjoyment (रतिबन्ध). पादौ स्कन्धे तथा हस्ते क्षिपेल्लिङ्गं भगे लघु । कामयेत् कामुको नारीं बन्धो नागपदो मतः ॥ Ratimañjarī. -पर्णी the betel plant. -पाशः 1 a sort of magical noose used in battle to entangle an enemy. -2 Name of the noose or weapon of Varuṇa. -पाशकः a kind of coitus (रतिबन्ध). स्वजङ्घाद्वयमध्यस्थां हस्ताभ्यां धारयन् कुचौ । रमेन्निःशङ्कितो नारीं बन्धो$यं नागपाशकः ॥ Ratimañjarī. -पुरम् 1 Hastināpura. -2 Name of a city in Pātāla. -पुष्पः 1 the Champaka tree. -2 the Punnāga tree. -बन्धः 1 a snake as a chain. -2 Name of a metre, resembling the coilings of a snake. -बन्धकःan elephant-catcher. -बन्धुः the holy fig-tree. -बलः an epithet of Bhīma. -भूषणः an epithet of Śiva. -मण्डलिकः 1 a snake-keeper. -2 a snake-catcher. -मल्लः an epithet of Airāvata. -मारः a species of pot-herb (Mar. माका). -यष्टिः f., -यष्टिका 1 a graduated pole or post for showing the depth of water in a newly-dug pond. -2 a boring-rod driven into the earth. -रक्तम्, -रेणुः red lead. -रङ्गः the orange. -राजः 1 an epithet of Śeṣa. -2 a large elephant; अधस्तान्नागराजाय सोमायोर्ध्वं दिशं ददौ Hariv. -रिपुः (see नागान्तकः) Garuḍa; शार्ङ्गचक्रायुधः खड्गी सर्वनागरिपुध्वजः Mb.13.147.15. -रुकः the orange tree. -लता 1 the penis. -2 the piper betel. -वल्लरी, -वल्ली piper betel. -वेला the hour when a serpent-like instrument is blown; नागवेलायामागन्तव्य...... । यस्मिन् ग्रामे न नागाः...... तस्मिन्नपि स एव कालः । तत्र हि आगमनं क्रियते । ŚB. on MS.1.8.69. -लोकः the world of serpents, the race of serpents collectively, one of the regions below the earth called Pātāla. -वारिकः 1 a royal elephant. -2 an elephant-driver. -3 a peacock. -4 an epithet of Garuḍa. -5 the chief of a herd of elephants. -6 the chief person in an assembly. -वीथी that part of the moon's path which contains the asterisms अश्विनी, भरणी and कृत्तिका; अश्विनी कृत्तिका याम्या नागवीथीति शब्दिता V. P. -संभवम्, -संभूतम् red lead. ...... मञ्जिष्ठां नागसंभवम् Śiva. B.3.19. -साह्वयम् Hastināpura.
|
|
Dictionary: Apte
Literary Sources:
Synonyms:
Wikipedia: |