guru गुरु
Definition: गुरु a. (-रु, -र्वी f.) [ग कु उच्च Uṇ.1.24.] (compar. गरीयस्; superl. गरिष्ठ) 1 Heavy, weighty (opp. लघु); (fig. also); तेन धूर्जगतो गुर्वी सचिवेषु निचिक्षिपे R.1.34;3.35; 12.12; विमुच्य वासांसि गुरूणि साम्प्रतम् Ṛs.1.7. -2 Great, large, long, extended. -3 Long (in duration or length). आरम्भगुर्वी Bh.2.6; गुरुषु दिवसेष्वेषु गच्छत्सु Me.85. -4 Important, momentous, great; विभवगुरुभिः कृत्यैः Ś.4. 19; स्वार्थात्सतां गुरुतरा प्रणयिक्रियैव V.4.31; Ku.3.13; Bh.3.7; R.14.35. -5 Arduous, difficult (to bear); कान्ताविरहगुरुणा शापेन Me.1. -6 Great, excessive, violent, intense; गुरुः प्रहर्षः प्रबभूव नात्मनि R.3.17; गुर्वपि विरहदुःखम् Ś.4.16; Bg.6.22. -7 Venerable, respectable. -8 Heavy, hard of digestion (as food). -9 Best, excellent. -1 Dear, beloved. -11 Haughty, proud (as a speech). -12 (In prosody) Long, as a syllable, either in itself, or being short, followed by a conjunct consonant &c.; e. g. ई in ईड् or त in तस्कर (It is usually represented by ग in works on prosody; मात्तौ गौ चेच्छालिनी वेदलोकैः &c.). -13 Irresistible, unassailable; जागर्ति दंशाय...गुरुर्भुजङ्गी Māl.6.1. -14 Mighty; powerful. -15 Valuable, highly prized; पूर्वं पूर्वं गुरु ज्ञेयम् Y.2.3. -16 Grievous; Me.85. -रुः 1 (a) A father; न केवलं तद्गुरुरेकपार्थिवः क्षितावभूदेकधनुर्धरो$पि सः R.3.31,48;4.1; 8.29. (b) Forefather, ancestor; त्वां मैत्रावरुणो$भिनन्दतु गुरुर्यस्ते गुरूणामपि U.5.27. (c) Father-in-law; त्वं हि मे गुरुः (तद्धर्मतः स्नुषा ते$हम्) Rām.7.26.28-29. -2 Any venerable or respectable person, an elderly personage or relative, the elders (pl.) शुश्रूषस्व गुरून् Ś.4.18; Bg. 2.5; Bv.2.7,18,19,49; आज्ञा गुरूणां ह्यविचारणीया R. 14.46. -3 A teacher, preceptor; गुरुशिष्यौ. -4 Particularly, a religious teacher, spiritual preceptor. तौ गुरुर्गुरुपत्नी च प्रीत्या प्रतिननन्दतुः R.1.57; (technically a Guru is one who performs the purificatory ceremonies over a boy and instructs him in the Vedas; स गुरुर्यः क्रियाः कृत्वा वेदमस्मै प्रयच्छति Y.1.34). -5 A lord, head, superintendent, ruler; सर्वे गुरुहिते स्थिताः Rām.4.4.6; कर्णाश्रमाणां गुरवे स वर्णी R.5.19 the head of the castes or orders; गुरुर्नृपाणां गुरवे निवेद्य 2.68. -6 Name of Bṛihaspati, the preceptor of the gods; गुरुं नेत्रसहस्रेण चोदयामास वासवः Ku.2.29; Pt.1.23. -7 The planet Jupiter; गुरुकाव्यानुगां बिभ्रच्चान्द्रीमभिनभः श्रियम् Śi.2.2. -8 The propounder of a new doctrine. -9 The lunar asterism called पुष्य. -1 Name of Droṇa, teacher of the Kauravas and Pāṇḍavas. -11 Name of Prabhākara, the leader of a school of the Mīmāṁsakas (called after him Prābhākara). -12 The supreme spirit. -Comp. -अक्षरम् a long syllable. -अङ्गना 1 the wife of a Guru. -2 A woman entitled to great respect. -अर्थ a. important; सतीं व्यादाय शृण्वन्तो लघ्वीं गुर्वर्थगह्वराम् Bhāg.3. 16.14. (-र्थः) a preceptor's fee for instructing a pupil; गुर्वर्थमाहर्तुमहं यतिष्ये R.5.17. -उत्तम a. highly revered. (-मः) the Supreme soul. -उपदेशः 1 Consultation of the experts; एषु स्थानेषु गुरूपदेशात् सम्यङ् नाडीं परीक्ष्य शिरामोचनं कुर्यात् Śālihotra of Bhoja, 82. -2 advice by the elders or by the preceptor. -कण्ठः a peacock. -कारः worship, adoration. -कार्यम् 1 a serious or weighty affair. -2 the office of a spiritual teacher. -कुलम् the residence of a Guru (गुरुगृह), academy; वसन् गुरुकुले नित्यं नित्यम- ध्ययने रतः Mb.9.4.3; आवृत्तानां गुरुकुलाद्विप्राणां पूजको भवेत्Ms.7.82. -कृत a. 1 worshipped. -2 made much of; अहो निन्द्यं रूपं कविजनविशेषैर्गुरु कृतम् Bh.3.2. -क्रमः instruction handed down through a series of teachers, traditional instruction. -गृहम् signs (राशिs) Sagittarius (धनु) and Pisces (मीन). -घ्नः white mustard. -चर्या attendance upon a preceptor; Māl.9.51. -जनः any venerable person, an elderly relative, the elders collectively; नापेक्षितो गुरुजनः K.158; Bv.2.7. -तल्पः 1 the bed (wife) of a teacher. -2 violation or violator of a teacher's bed; Mb.12.56.32. -तल्पगः, -तल्पिन् m. 1 one who violates his teacher's bed (wife), (ranked in Hindu law as a sinner of the worst kind, committer of an अतिपातक; cf. Ms.11.13); Mb.3.43.6. -2 one who defiles his step-mother. -दक्षिणा fee given to a spiritual preceptor; उपात्तविद्यो गुरुदक्षिणार्थी R.5.1. -दानम् a Guru's gift. -दैवतम् the constellation पुष्य. -पत्रा the tamarind tree. -त्रम् tin. -पाक a. difficult of digestion. -पूजा 1 the ceremonies in propitiation of Bṛihaspati when a work is to be performed or undertaken. -2 the worship of one's spiritual preceptor. -प्रसादः the product of a Guru's blessing, i. e. learning. -भम् 1 the constellation पुष्य. -2 a bow. -3 the sign Pisces of the zodiac. -भावः importance, weight. -मर्दलः a kind of drum or tabor. -रत्नम् 1 topaz; (Mar. पुष्पराग, गोमेद). -2 a gem brought from the Himālaya and the Indus. -लाघवम् relative importance or value; विरोधिषु महीपाल निश्चित्य गुरु- लाघवम् Mb.3.131.12; Ś.5. -वर्चोघ्नः the lime, citron. -वर्तिन्, -वासिन् m. a student (ब्रह्मचारिन्) who resides at his preceptor's house. -वर्ति, -ता f. respectful behaviour towards Guru (elder or venerable person); निवेद्य गुरवे राज्यं भजिष्ये गुरुवर्तिताम् Rām.2.115.19. -वारः, -वासरः Thursday. -वृत्तिः f. the conduct of a pupil towards his preceptor; Rām.2.9.2. -व्यथ a. greatly distressed, heavy with grief; वचोभिराशाजननैर्भवानिव गुरुव्यथम् V. 3.9. -शिखरिन् m. an epithet of the Himālaya. -श्रुतिः a mantra (especially गायत्री); जपमानो गुरुश्रुतिम् Mb.13. 136.6. -स्वम् (= ष्वम्) the preceptor's wealth or property; गवां क्षीरं गुरुष्वं ते... Bm.1.35.
|
|
Dictionary: Apte
Literary Sources:
Synonyms:
Wikipedia: |